Bảo vệ môi trường trong xây dựng không phép nhìn từ thực tiễn Công ty CP Vận tải Xây dựng Thương mại Hải Hà

Trong tiến trình phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng cơ sở hạ tầng, nhà máy, trạm trộn bê tông, công trình sản xuất công nghiệp đóng vai trò quan trọng. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích kinh tế mang lại, nếu quá trình xây dựng không tuân thủ các quy định pháp luật thì không chỉ làm méo mó trật tự quản lý đô thị mà còn tiềm ẩn những hệ lụy lớn về môi trường, an toàn lao động và sự bền vững trong quy hoạch phát triển.

Trường hợp Công ty Cổ phần Vận tải Xây dựng Thương mại Hải Hà (địa chỉ: Lô 8, CCN làng nghề Hà Phong mở rộng, xã Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa) bị xử phạt hành chính ngày 15/9/2025 vì hành vi xây dựng không phép là minh chứng điển hình. Từ sự việc này, bài viết sẽ phân tích khía cạnh pháp lý, trách nhiệm quản lý nhà nước, tác động môi trường, và đặt ra vấn đề: làm thế nào để tăng cường kỷ cương xây dựng gắn liền với bảo vệ môi trường.

Quyết định xử phạt hành chính

Thực trạng vi phạm tại Công ty Hải Hà

Theo Quyết định số 778/QĐ-XPHC ngày 15/9/2025 của Chủ tịch UBND xã Hà Trung, Công ty CP Vận tải Xây dựng Thương mại Hải Hà do ông Hoàng Như Vinh – đại diện Giám đốc công ty đã tổ chức thi công 2 hạng mục xây dựng khi chưa có giấy phép xây dựng, gồm:

• 01 trạm trộn bê tông với diện tích 378,42m².
• Phần móng trạm cân với diện tích 63,36m².

Cả hai hạng mục này được xây dựng tại Xưởng sản xuất chế biến đá ốp lát, mỹ nghệ, gạch không nung Hải Hà trên diện tích Lô 8, CCN làng nghề Hà Phong mở rộng. Theo khoản 7, Điều 16, Nghị định số 16/2022/NĐ-CP của Chính phủ, đây là hành vi xây dựng công trình không có giấy phép trong khi thuộc diện bắt buộc phải có giấy phép. UBND xã Hà Trung đã ra quyết định xử phạt tổng cộng 260 triệu đồng cho cả hai hành vi vi phạm.

Đồng thời, công ty được yêu cầu:

• Trong 90 ngày phải hoàn thiện thủ tục cấp phép xây dựng.

• Nếu hết thời hạn không xuất trình giấy phép thì phải tự phá dỡ công trình vi phạm theo quy định tại Điều 81 Nghị định 16/2022/NĐ-CP.

Điều đáng nói, tại thời điểm phóng viên ghi nhận, công trình đã lắp đặt xong máy móc, thiết bị, sẵn sàng đưa vào vận hành. Đây là dấu hiệu cho thấy công trình đã gần hoàn thiện trước khi chính quyền kịp can thiệp.

Vấn đề đặt ra từ thực tiễn

Sự việc Công ty Hải Hà cho thấy hàng loạt vấn đề:

Việc một công trình có diện tích gần 400m², chiều cao lớn, lại nằm trong khu cụm công nghiệp mà chính quyền địa phương chỉ phát hiện khi đã gần hoàn thiện là điều đáng lo ngại. Điều này phản ánh công tác thanh tra, giám sát xây dựng tại cơ sở chưa thường xuyên , kịp thời.

Dù mức phạt 260 triệu đồng là con số lớn, nhưng việc cho phép doanh nghiệp tiếp tục hoàn thiện thủ tục trong vòng 90 ngày có thể tạo tiền lệ xấu. Nhiều doanh nghiệp sẽ "xây trước, xin sau", coi việc nộp phạt như một chi phí hợp pháp hóa công trình. Điều này đi ngược lại tinh thần của pháp luật về xây dựng.

Một trạm trộn bê tông và trạm cân gắn liền với hoạt động khai thác, vận chuyển vật liệu xây dựng, nếu không được đánh giá tác động môi trường (ĐTM) đúng quy định sẽ gây ra:

• Ô nhiễm bụi, tiếng ồn trong quá trình vận hành.

• Nguy cơ xả thải bê tông, phụ gia xuống môi trường đất và nước.

• Gia tăng áp lực giao thông, ảnh hưởng đến đời sống dân cư khu vực CCN làng nghề Hà Phong.

• Không chỉ Công ty Hải Hà phải chịu trách nhiệm, mà chính quyền cấp xã, và cơ quan chuyên môn về xây dựng cũng phải tự nhìn nhận vai trò trong việc để công trình không phép mọc lên rồi mới xử lý.

Trạm trộn bê tông Công ty Hải Hà

Khung pháp lý về xây dựng và bảo vệ môi trường

Luật Xây dựng năm 2014 (sửa đổi 2020) quy định: mọi công trình công nghiệp, sản xuất đều phải có giấy phép xây dựng, trừ một số trường hợp đặc biệt. Việc không có giấy phép nhưng vẫn thi công là vi phạm nghiêm trọng.

Luật Bảo vệ môi trường 2020 nêu rõ: các dự án sản xuất, xây dựng có nguy cơ gây ô nhiễm phải lập báo cáo ĐTM hoặc kế hoạch bảo vệ môi trường trước khi triển khai. Nếu công trình của Hải Hà đi vào hoạt động mà chưa có báo cáo này, thì nguy cơ vi phạm kép vừa về xây dựng, vừa về môi trường là hiện hữu. Nghị định số 16/2022/NĐ-CP đã quy định rõ hình thức xử phạt, buộc khắc phục hậu quả. Tuy nhiên, như thực tế cho thấy, chế tài hành chính cần song hành với cơ chế giám sát chặt chẽ để tránh tình trạng doanh nghiệp "chấp nhận nộp phạt để tồn tại".

Bảo vệ môi trường nhìn từ công trình không phép

Xây dựng không phép không chỉ là câu chuyện vi phạm thủ tục hành chính, mà còn là mối nguy hại trực tiếp tới môi trường và trật tự xã hội:

Mất cân đối quy hoạch: trạm trộn bê tông khi đặt sai vị trí có thể phá vỡ tổng thể không gian CCN, ảnh hưởng đến các dự án khác.

Nguy cơ ô nhiễm: nếu không có hệ thống xử lý bụi, nước thải, tiếng ồn theo thiết kế được thẩm định, môi trường sẽ bị tác động nặng nề.

Ảnh hưởng đến cộng đồng dân cư: các công trình lớn đi vào hoạt động không phép thường đi kèm với mâu thuẫn lợi ích, khiếu kiện của người dân.

Như vậy, bảo vệ môi trường phải được nhìn nhận ngay từ giai đoạn cấp phép xây dựng, không phải khi công trình đã xây dựng xong.

Bài học kinh nghiệm và kiến nghị

Từ thực tiễn Công ty Hải Hà, có thể rút ra các bài học:

- Tăng cường giám sát từ cơ sở chính quyền xã, huyện cần chủ động kiểm tra định kỳ, xử lý kịp thời ngay từ khi công trình khởi công.

- Minh bạch trong cấp phép quy trình cấp phép phải nhanh gọn, rõ ràng, tránh tình trạng doanh nghiệp lấy lý do “thủ tục phức tạp” để xây dựng chui.

- Siết chặt ĐTM mọi công trình sản xuất công nghiệp phải được thẩm định nghiêm ngặt về môi trường trước khi cấp phép.

- Nâng cao chế tài cần nghiên cứu bổ sung chế tài buộc dừng thi công ngay lập tức, không để doanh nghiệp có cơ hội hoàn thiện công trình trong khi chưa có giấy phép.

- Trách nhiệm liên đới phải xem xét trách nhiệm của cán bộ quản lý nếu để xảy ra tình trạng công trình không phép kéo dài.

Câu chuyện Công ty CP Vận tải Xây dựng Thương mại Hải Hà là lời cảnh tỉnh về tình trạng "xây dựng trước, xin phép sau", tiềm ẩn nguy cơ gây ô nhiễm môi trường và làm suy yếu kỷ cương pháp luật. Để bảo vệ môi trường và đảm bảo sự phát triển bền vững, cần đặt công tác quản lý xây dựng trong mối quan hệ chặt chẽ với bảo vệ môi trường, quy hoạch và quyền lợi cộng đồng dân cư.

Chỉ khi pháp luật được thực thi nghiêm minh, sự giám sát được triển khai từ cơ sở và doanh nghiệp nhận thức rõ trách nhiệm xã hội của mình thì tình trạng xây dựng không phép mới được ngăn chặn triệt để, góp phần bảo vệ môi trường sống cho hiện tại và tương lai.

Tống Tuấn