Giải pháp cho đầu tư xây dựng, động lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội

Trong bối cảnh hiện nay, việc hoàn thành kế hoạch đầu tư xây dựng không chỉ là nhiệm vụ trọng tâm mà còn là động lực thúc đẩy mạnh mẽ cho sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Thực tế khẳng định rằng, xây dựng cơ sở hạ tầng vững mạnh đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động sản xuất, thương mại và dịch vụ.

Điển hình trong công tác quản lý nhà nước về xây dựng cơ bản trên địa bàn huyện Nam Sách (Hải Dương) trong 6 tháng đầu năm. Với giá trị xây dựng cơ bản đạt 1.189,2 tỷ đồng, đạt gần 50% kế hoạch; trong đó, công trình do huyện quản lý, đạt 692,4 tỷ đồng, đạt 50,3% kế hoạch; công trình do các đơn vị đóng trên địa bàn huyện làm chủ đầu tư đạt 496,8 tỷ đồng, đạt 47,7% kế hoạch. Hoàn thành lập Nhiệm vụ Điều chỉnh quy hoạch chung mở rộng thị trấn Nam Sách, đến năm 2035; Nhiệm vụ Điều chỉnh Quy hoạch xây dựng vùng huyện đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 (lần 2).

Qua nghiên cứu thực tiễn, huyện Nam Sách đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể trong lĩnh vực đầu tư xây dựng. Tuy nhiên, bên cạnh những tiến bộ ấy, huyện vẫn đang đối diện với không ít khó khăn, thách thức và hạn chế, điển hình như trong công tác đấu thầu xuất hiện tình trạng: Các gói thầu chỉ có một nhà thầu tham dự, nhà thầu thân quen liên tục trúng thầu, xuất hiện tiêu chí mời thầu “lạ”. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của địa phương mà còn đặt ra yêu cầu cấp bách về sự cam kết và nỗ lực từ phía chính quyền.

Để giải quyết những hiện hữu trong lĩnh vực đầu tư xây dựng, huyện Nam Sách cần có những giải pháp mạnh mẽ và kiên quyết hơn trong công tác chỉ đạo các hoạt động liên quan. Điều này bao gồm việc nâng cao năng lực cho các cán bộ phụ trách công tác đấu thầu; thiết lập những quy trình đánh giá khắt khe hơn trong công tác quản lý, giám sát và cải cách hành chính.

Hơn nữa, bên cạnh sự cam kết từ chính quyền, sự phối hợp nhịp nhàng, tích cực giữa các phòng ban, các đơn vị liên quan là vô cùng cần thiết, không thể tách rời. Theo đó, chính quyền, chủ đầu tư cần hiểu hiểu rõ hơn về những khó khăn mà các nhà thầu đang phải đối mặt, từ đó đưa ra những biện pháp hỗ trợ kịp thời và hiệu quả. Tất cả hướng tới mục tiêu, mục đích thúc đẩy công tác đấu thầu ngày càng hoàn thiện hơn, minh bạch hơn, tránh những bất cập liên quan.

Huyện Nam Sách, Hải Dương (Nguồn: Internet)

Để có cái nhìn khách quan nhất về công tác đấu thầu đang diễn ra tại huyện Nam Sách nói riêng. Từ đó, có những nhìn nhận thực tế về những hạn chế còn tồn tại cũng như những khó khăn của chủ đầu tư, nhà thầu,…đang vướng phải. Qua quá trình thu thập dữ liệu làm minh chứng, chúng tôi nhận được nhiều thông tin liên quan đến một số gói thầu mà Công ty Cổ phần xây dựng và thương mại Hoàng Liên Sơn (Công ty Hoàng Liên Sơn) tại Ban Quản lý dự án Đầu tư xây dựng huyện Nam Sách (Ban QLDA huyện Nam Sách) nói riêng và huyện Nam Sách nói chung.

Theo đó, chỉ tính riêng từ tháng 5 đến tháng 7/2024, công ty Hoàng Liên Sơn do ông Hoàng Văn Luật là đại diện pháp luật liên tiếp được ông Nguyễn Mạnh Hào – GĐ Ban QLDA huyện Nam Sách ký quyết định phê duyệt cho trúng 3 gói thầu, gồm:

Ngày 13/5/2024, ông Nguyễn Mạnh Hào – GĐ Ban QLDA huyện Nam Sách ký quyết định số 119/QĐ-BQLDA phê duyệt cho công ty Hoàng Liên Sơn trúng gói thầu số 08: Thi công xây dựng công trình; Đảm bảo an toàn giao thông phục vụ thi công dự án Cải tạo, nâng cấp đường giao thông xã Phú Điền, huyện Nam Sách (đoạn từ gốc đa thôn Kim Khê đi thôn Đông Nghĩa, xã An Lâm) với giá gói thầu 5.102.845.000 VND, giá trúng thầu 5.097.685.000 VND. Gói thầu chỉ có công ty Hoàng Liên Sơn tham dự.

Cùng ngày 13/5/2024, ông Nguyễn Mạnh Hào – GĐ Ban QLDA huyện Nam Sách tiếp tục ký quyết định số 120/QĐ-BQLDA phê duyệt cho công ty Hoàng Liên Sơn trúng gói thầu thi công Xây dựng nhà lớp học 3 tầng 9 phòng trường Tiểu học Cộng Hoà với giá gói thầu 9.178.624.000 VND, giá trúng thầu 9.168.114.000 VND. Các nhà thầu bị loại tại gói thầu gồm: Liên danh Công ty cổ phần tư vấn phát triển thủ đô, Công ty TNHH xây dựng thương mại BKT và BBT Hà Nội, Công ty Cổ phần đầu tư và xây dựng Tản Đà trượt thầu với lý do không đáp ứng về năng lực hợp đồng tương tự và nhân sự.

Điều đáng nói, đơn vị trúng thầu và đơn vị trượt thầu từng có mối quan hệ thân thiết, liên danh liên kết, đơn cử như: công ty TNHH xây dựng thương mại BKT và BBT Hà Nội từng liên danh cùng công ty Hoàng Liên Sơn trong 7 gói thầu tại xã Nam Hồng (Nam Sách), thị trấn Cẩm Giàng, xã Đức Xương (Gia Lộc), huyện Cẩm Giàng; Đặc biệt, mới đây 2 công ty cũng liên danh với nhau trong gói thầu tại huyện Nam Sách.

Công ty Hoàng Liên Sơn liên tiếp được phê duyệt trúng thầu tại huyện Nam Sách

Bên cạnh đó, cả 2 gói thầu kể trên đều do Công ty TNHH MTV tư vấn xây dựng TH là đơn vị mời thầu, và đều xuất hiện tiêu chí có nhiều dấu hiệu “bất thường”:

Tại mục 6.1. An toàn lao động: “Có cam kết tất cả cán bộ chủ chốt phải có thẻ an toàn lao động và các lao động làm việc trực tiếp tại công trường đều được huấn luyện an toàn, vệ sinh lao động theo quy định pháp luật”.

Theo chuyên gia đấu thầu, Tiêu chí chấm thầu yêu cầu nhà thầu cam kết tất cả các cán bộ chủ chốt phải có thẻ an toàn lao động là chưa phù hợp, có thể làm khó nhà thầu. Bởi, cũng theo quy định tại Nghị định 44/2016/NĐ-CP, trong đó Hợp đồng lao động giữa người lao động và người sử dụng lao động là điều kiện bắt buộc để cấp Thẻ An Toàn Lao Động.

Điều này lai gián tiếp chưa phù hợp với điểm đ tại phụ lục 09 thông tư 08/TT-BKHĐT: Một số quy định của E-HSMT dẫn đến hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng, vi phạm quy định tại khoản 2 Điều 12 của Nghị định số 63/2014/NĐ-CP gồm:

đ) Quy định nhân sự thực hiện gói thầu phải được đóng bảo hiểm xã hội, phải là nhân sự đang ký hợp đồng lao động với nhà thầu; yêu cầu về thiết bị thi công chủ yếu, thiết bị cần thiết cho gói thầu phải thuộc sở hữu của nhà thầu mà không được đi thuê;

“Việc lạm dụng chứng nhận/chứng chỉ,… khi xây dựng tiêu chuẩn đánh giá của HSMT đang là căn bệnh trầm kha, chưa thực sự được chấn chỉnh kịp thời dẫn tới nhiều cuộc thầu kém cạnh tranh. Điều này dẫn tới khả năng loại bỏ nhà thầu đủ năng lực, kinh nghiệm và cạnh tranh về giá. Thực tế để đánh giá về an toàn lao động, chủ đầu tư chỉ cần đưa ra tiêu chí: Có biện an toàn lao động hợp lý, khả thi phù hợp với đề xuất về biện pháp tổ chức thi công.” Chuyên gia này chia sẻ.

Hay tiêu chí tại mục 2.2. Chuẩn bị về kho bãi tập kết vật tư, vật liệu, xe máy phục vụ thi công công trình: “Có đề xuất cụ thể về kho bãi tập kết vật tư, bãi tập kết xe máy phục vụ cho công trình hợp lý, phù hợp với biện pháp thi công, tiến độ thi công của nhà thầu và hiện trạng công trình xây dựng, phù hợp với thiết kế của công trình”.

 “Việc yêu cầu có đề xuất cụ thể về kho bãi tập kết vật tư, bãi tập kết xe máy phục vụ cho công trình là tiêu chí mang nhiều hơi hướng địa phương, địa bàn, việc tìm được vị trí cụ thể với các yếu tố liên quan để chứng minh tính hợp lý, khả thi khi chưa xác định là chủ thể (nhà thầu trúng thầu) là khó thực hiện trong khoảng thời gian 10 – 20 ngày. Đặc biệt là những nhà thầu có địa chỉ ngoài địa bàn, đó là chưa kể việc phát sinh chi phí liên quan. Thực tế, để đánh giá mục này, bên mời thầu chỉ cần yêu cầu nhà thầu “Có giải pháp kỹ thuật hợp lý, phù hợp với điều kiện biện pháp thi công, tiến độ thi công và hiện trạng công trình xây dựng.

Ngoài ra, việc tổ chức đấu thầu qua mạng nhằm giúp công tác này được minh bạch hơn, tránh sự tiếp xúc trực tiếp giữa chủ đầu tư và các nhà thầu. Tuy nhiên, việc yêu cầu nhà thầu đề xuất với địa điểm cụ thể có thể khiến nhà thầu bắt buộc phải xuống địa bàn, hoặc tiếp xúc với chủ đầu tư, địa phương, khiến lộ danh tính nhà thầu. Từ đó, nguy cơ thỏa thuận thầu”. Chuyên gia cho biết thêm.

Khoản 2 Điều 12 Nghị định 63/2014/NĐ-CP nêu rõ: “Trong hồ sơ mời thầu không được nêu bất cứ điều kiện nào nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc nhằm tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng”.

Ngày 22/7/2024, Ông Nguyễn Mạnh Hào – GĐ Ban QLDA huyện Nam Sách tiếp tục ký quyết định số 159/QĐ-BQLDA phê duyệt cho công ty Hoàng Liên Sơn và 7 thành viên liên danh khác trúng Gói thầu số 22: Chi phí xây dựng (bao gồm cả chi phí đảm bảo giao thông, chi phí di chuyển máy móc thiết bị, chi phí dự phòng) với giá dự thầu 245.580.681.235,42 VND, giá trúng thầu 238.458.841.479 VND. Gói thầu do công ty Cổ phần tư vấn xây dựng và môi trường Việt Nam mời thầu.

Gói thầu xuất hiện tiêu chí:  “Có biện pháp an toàn lao động hợp lý, khả thi phù hợp với đề xuất về biện pháp tổ chức thi công và đáp ứng đúng các tiêu chuẩn an toàn sau: - Phải được huấn luyện theo quy định tại Điều 17, Điều 24 Nghị định 44/2016/NĐ-CP ngày 15/5/2016 của Chính phủ; Nghị định 140/2018/NĐCP ngày 08/10/2018 của Chính phủ;”.

Như đã nói ở trên, tiêu chí này cũng có nhiều bất cập, nếu các vấn đề trên là theo quy định, khi trúng thầu, nhà thầu bắt buộc phải thực hiện, nếu làm sai sẽ bị các cơ quan chức năng có thẩm quyền xử phạt. Còn khi đấu thầu chỉ nên lấy luật đấu thầu, có biểu mẫu mời thầu làm kim chỉ nam để lập hồ sơ mời thầu, lựa chọn nhà thầu.

HSMT xuất hiện nhiều tiêu chí bất cập

Về mối quan hệ của công ty Hoàng Liên Sơn và huyện Nam Sách. Từ năm 2019 đến nay, công ty này tham gia và trúng khoảng 52 gói thầu, trong đó khoảng 50/52 gói thầu trúng trên địa bàn huyện Nam Sách (tại các xã Hợp Tiến, An Lâm, Cộng Hòa, Đồng Lạc, An Sơn, Quốc Tuấn, Phú Điền, An Lâm, An Bình,…) với tổng giá trị trúng thầu ước tính lên đến hơn 500 tỷ đồng (bao gồm cả giá trị của nhà thầu liên danh), hơn 293 tỷ đồng trong tư cách độc lập.

Trước đó, trong nhiều gói thầu công ty Hoàng Liên Sơn từng trúng tại huyện Nam Sách cũng xuất hiện nhiều dấu hiệu tương tự.

Đơn cử như tại các gói thầu thi công Nhà lớp học kết hợp nhà hiệu bộ 2 tầng trường Mầm non Quốc Tuấn (điểm thôn Trực Trì), huyện Nam Sách với giá trị 11.235.083.000 VND, trúng thầu ngày 17/4/2023. Hay tại gói thầu số 07: Thi công xây dựng công trình Xây dựng nhà lớp học 3 tầng 9 phòng trường Tiểu học Hợp Tiến, xã Hợp Tiến với giá trị 8.360.016.000 VND.

Tại 2 gói thầu này xuất hiện tiêu chí mời thầu yêu cầu: “Nhà thầu phải cung cấp Thỏa thuận  hoặc Hợp đồng cung ứng vật liệu đáp ứng theo yêu cầu, có  giấy cấp phép khai thác do cơ quan do thẩm quyền cấp, giấy kiểm định chất lượng  của vật liệu”.

Theo nhiều chuyên gia đấu thầu, Thông tư 04/2017/TT-BKHĐT quy định, khi đánh giá HSDT, chỉ đánh giá năng lực, kinh nghiệm và kỹ thuật của nhà thầu chính, không đánh giá năng lực, kinh nghiệm và kỹ thuật của nhà thầu phụ, nhà cung ứng nguyên vật liệu. Mục đích yêu cầu nhà thầu phải kê khai hợp đồng nguyên tắc trong HSDT nhằm chứng minh tính sẵn sàng huy động các nguyên, vật liệu của nhà thầu.

Đối với yêu cầu phải có hợp đồng nguyên tắc với đơn vị cung ứng có giấy phép khai thác, đây được xem là tiêu chí không cần thiết, không phù hợp với thực tiễn, Bởi, nếu không phải những công trình xây lắp đặc thù, thì đối với những công trình dân dụng, nguyên vật liệu xây dựng là những hàng hóa phổ thông, sẵn có, nhà thầu hoàn toàn có thể cam kết về tính sẵn sàng đáp ứng, thay vì phải gian truân đi tìm đơn vị cung ứng “có mỏ/ giấy phép khai thác” theo yêu cầu của HSMT.

Đấu thầu và những bài học thực tiễn

Bài học thực tiễn cho thấy, công tác đấu thầu nếu được thực hiện một cách minh bạch, công bằng sẽ giúp lựa chọn được những nhà thầu uy tín thi công công trình mà vẫn đảm bảo tiết kiệm cho ngân sách một cách tốt nhất, đầu tư công là động lực quan trọng thúc đẩy nhiều lĩnh vực khác cùng vươn mình phát triển.

Tuy nhiên, nếu công tác này có vấn đề, sớm muộn cũng không tránh khỏi những hệ lụy liên quan. Hệ quả là, kìm hãm sự phát triển chung, các công trình chưa thực sự đạt được những kết quả thực sự,…thậm chí, cơ chế ngầm mang tên “xin-cho” có thể đẩy nhiều chủ đầu tư, nhà thầu vướng vòng lao lý.

Bởi, thực tế, thời gian qua, công tác đầu tư công đã và đang bộc lộ nhiều vấn đề dần được các cơ quan chức năng soi sáng; nhiều vụ án liên quan được công bố, nhiều chủ đầu tư, nhà thầu bị gọi tên. Đơn cử như: vụ việc diễn ra tại công ty Cổ phần Tập đoàn Thuận An đã khiến nhiều lãnh đạo bị khởi tố như Nguyên Bí thư tỉnh ủy tỉnh Bắc Giang; Chủ tịch HĐQT CTCP Tập đoàn Thuận An, Phó Tổng giám đốc CTCP Tập đoàn Thuận An, bị khởi tố về tội “Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng” và “Đưa hối lộ”. Trước đó, công ty Thuận An được biết đến là nhà thầu liên tục trúng thầu tại nhiều tỉnh thành trên cả nước như: Bắc Giang, Bình Dương, Quảng Nam, TP.HCM,…

Hay như các vụ việc xảy ra tại Tập đoàn Phúc Sơn cũng khiến Bí thư tỉnh ủy Vĩnh Phúc, Chủ tịch UBND tỉnh Vĩnh Phúc, Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ngãi và nhiều cán bộ phụ trách liên quan bị khởi tố.

Tất cả là bài học đắt giá cho các đơn vị chủ đầu tư, nhà thầu trong công tác đấu thầu, tránh những nguy cơ sai phạm có thể xảy ra. Đây cũng là lời khẳng định mạnh mẽ của Đảng, Nhà nước ta trong công cuộc phòng chống tham nhũng, củng cố lòng tin trong nhân dân.

Giải pháp thúc đẩy cạnh tranh, minh bạch trong đấu thầu 

Để thúc đẩy tính cạnh tranh, minh bạch tại huyện Nam Sách nói riêng và nhiều huyện, thành phố khác nói chung, một số giải pháp được các chuyên gia đề cập như:

• Về việc lập, thẩm định và phê duyệt E-HSMT: Chủ đầu tư/bên mời thầu chịu trách nhiệm lựa chọn các đơn vị tư vấn đấu thầu đảm bảo năng lực, kinh nghiệm; các cá nhân tham gia trực tiếp vào việc lập E-HSMT, đánh giá E-HSDT phải có chứng chỉ hành nghề hoạt động đấu thầu theo quy định tại khoản 2 Điều 16 Luật Đấu thầu, có năng lực và am hiểu về tính chất của gói thầu. 
• Đối với việc đánh giá E-HSDT, E-HSĐXKT, E-HSĐXTC: Việc đánh giá E-HSDT, E-HSĐXT, E-HSĐXTC phải đảm bảo nguyên tắc trung thực, khách quan, công bằng, phải căn cứ vào tiêu chuẩn đánh giá trong E-HSMT, tuân thủ quy định pháp luật về đấu thầu và pháp luật khác liên quan; tuyệt đối không thiên vị hoặc gây khó khăn cho bất kỳ nhà thầu nào trong quá trình đánh giá; cần phối hợp với các đơn vị liên quan xác minh tính hợp pháp của các tài liệu nhà thầu gửi kèm theo hồ sơ tham dự thầu để đảm bảo nhà thầu được lựa chọn đáp ứng năng lực, kinh nghiệm để thực hiện gói thầu.
• Đối với việc thẩm định các nội dung trong đấu thầu: Công tác thẩm định phải đảm bảo nguyên tắc độc lập, trung thực, khách quan, công bằng, phải tuân thủ theo quy định; báo cáo thẩm định phải đảm bảo đầy đủ các nội dung theo quy định, có nhận xét, đánh giá đối với từng nội dung cụ thể và có kiến nghị phù hợp với quy định pháp luật. Trường hợp thuê tư vấn thẩm định, chủ đầu tư phải thực hiện rà soát, kiểm tra lại việc thẩm định của đơn vị tư vấn và đánh giá hồ sơ của tư vấn đấu thầu, đảm bảo theo các quy định về đấu thầu trước khi phê duyệt kết quả;
• Trong quá trình thẩm định Báo cáo đánh giá E-HSDT, E-HSĐXTC, E-HSĐXKT nếu phát hiện các sai sót trong quá trình đánh giá ảnh hưởng tới kết quả lựa chọn nhà thầu hoặc phát hiện bên xét thầu loại bỏ E-HSDT không phù hợp quy định, đơn vị thẩm định phải kiến nghị chủ đầu tư, bên xét thầu thực hiện lại công tác đánh giá theo đúng quy định.
• Đối với công tác phê duyệt kết quả lựa chọn nhà thầu và ký kết, thực hiện hợp đồng: Việc phê duyệt kết quả lựa chọn nhà thầu và ký hợp đồng với nhà thầu đảm bảo đúng thẩm quyền và đúng quy định của pháp luật.
• Việc xử lý các kiến nghị, phản ánh, khiếu nại trong đấu thầu, cần thường xuyên nắm bắt các thông tin, phản ánh, kiến nghị về các hành vi tiêu cực, vi phạm trong đấu thầu để kịp thời xác minh; xử lý kiến nghị phải đảm bảo thời gian theo quy định của Luật Đấu thầu; xử lý nghiêm các cá nhân, tổ chức có hành vi vi phạm pháp luật về đấu thầu và đăng tải công khai các hành vi vi phạm theo đúng quy định.
• Người có thẩm quyền, người đứng đầu chủ đầu tư nâng cao vai trò, trách nhiệm trong quản lý công tác đấu thầu, kịp thời giải quyết kiến nghị trong hoạt động đấu thầu theo đúng trình tự, thẩm quyền và thời gian quy định tại Điều 91, Điều 92 Luật Đấu thầu; nghiên cứu cụ thể hồ sơ để giải quyết kiến nghị của Nhà thầu đảm bảo thấu đáo và phù hợp quy định, không để xảy ra tình trạng khiếu nại, kiến nghị kéo dài.

Từ những phân tích kể trên, các chuyên gia về đấu thầu cho rằng cần xem xét và cải cách quy trình đấu thầu hiện tại. Việc một số gói thầu có tính cạnh tranh kém, chỉ có một nhà thầu tham dự, nhà thầu thân quen liên tục trúng thầu cũng cần được quan tâm hơn, tránh những tiêu chí có thể mang tính định hướng, dẫn đến việc tạo lợi thế cho một số nhà thầu nhất định, nhằm đảm bảo một sân chơi công bằng và minh bạch cho tất cả các bên tham gia. Cùng với đó, Chính quyền huyện cần chủ động lắng nghe ý kiến từ doanh nghiệp, chuyên gia và người dân để cùng nhau xây dựng một môi trường đầu tư hấp dẫn và bền vững.

Quế Thư