LỖ HỔNG TRONG QUẢN LÝ DỮ LIỆU VÀ CHỨNG THỰC ĐẤT ĐAI NHÌN TỪ TRANH CHẤP TẠI XÃ TÂN SƠN (BẮC NINH)

Tranh chấp đất đai kéo dài tại xã Tân Sơn (tỉnh Bắc Ninh) tiếp tục bộc lộ những lỗ hổng trong công tác chứng thực, lưu trữ và quản lý dữ liệu đất đai, cho thấy những vấn đề cốt lõi về năng lực cán bộ, quy trình nghiệp vụ và sự thiếu đồng bộ của hệ thống số hóa quản lý đất đai hiện nay. Bài viết phân tích diễn biến vụ việc, chỉ ra nguyên nhân gốc rễ và đề xuất các giải pháp pháp lý – hành chính – công nghệ nhằm minh bạch hóa hoạt động chứng thực, tăng cường niềm tin của người dân vào chính quyền cơ sở và hướng đến quản trị đất đai bền vững, hiện đại.

Quản lý đất đai luôn là một trong những lĩnh vực phức tạp, nhạy cảm nhất trong hệ thống quản trị nhà nước ở Việt Nam. Dù hệ thống pháp luật về đất đai đã nhiều lần được sửa đổi, bổ sung, nhưng trên thực tế, việc triển khai ở cấp cơ sở vẫn tồn tại nhiều hạn chế: hồ sơ không thống nhất, dữ liệu không được cập nhật, chứng thực sai thẩm quyền và việc phối hợp giữa các cấp chính quyền chưa hiệu quả.

Vụ tranh chấp đất đai kéo dài tại xã Tân Sơn, tỉnh Bắc Ninh là ví dụ điển hình. Từ những bất cập trong chứng thực hồ sơ tách thửa, đến việc lưu trữ dữ liệu không đầy đủ, vụ việc không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của người dân mà còn làm gián đoạn quy hoạch, phát sinh mâu thuẫn trong cộng đồng và tác động tiêu cực đến môi trường nông thôn.

Trụ sở Ủy ban nhân dân xã Tân Sơn

Phản hồi từ chính quyền: Lỗ hổng từ cán bộ chuyên môn và quản lý dữ liệu

Theo thông tin của người dân, trong giai đoạn 2016–2018, nhiều hồ sơ tách thửa tại xã Tân Sơn chưa đủ điều kiện pháp lý, nhưng vẫn được hướng dẫn lập giấy tờ viết tay để thực hiện giao dịch dân sự. Những giấy tờ này không có giá trị pháp lý vì không được công chứng hoặc chứng thực hợp lệ, dẫn đến việc không được lưu trữ trong sổ địa chính và phần mềm quản lý.

Ông Nguyễn Như Hoàn - Phó Trưởng phòng Kinh tế  xã Tân Sơn cho biết:

“Giai đoạn 2016–2018, nhiều hồ sơ đất chưa đủ điều kiện tách thửa theo quy định, nên cán bộ chỉ hướng dẫn người dân tự lập giấy cam kết. Một số hộ dân lập cam kết bằng giấy viết tay thay cho hợp đồng, nhưng các giấy tờ này không được lưu vào sổ vì chứng thực giấy viết tay không có giá trị pháp lý tại văn phòng công chứng.”

Điều đáng chú ý là hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất năm 2016 có nội dung tách thửa, nhưng số liệu không được cập nhật trong hệ thống quản lý. Hậu quả là năm 2022, UBND xã Tân Sơn vẫn chứng thực phân chia tài sản trên diện tích đất đã sang tên từ trước, khiến tranh chấp pháp lý kéo dài và gây bế tắc trong thủ tục sang tên, tách thửa.

Ông Hoàn thừa nhận:

“Việc chứng thực năm 2022 không phải là tách thửa mà chỉ là chứng thực phân chia, thuộc lĩnh vực tư pháp tham mưu. Tuy nhiên, việc này cho thấy có dấu hiệu bắt tay từ cán bộ chuyên môn trong giai đoạn đó. Chúng tôi sẽ tham mưu xử lý cán bộ liên quan để tránh tái diễn.”

Vấn đề cốt lõi không chỉ là vi phạm về thủ tục hành chính, mà còn phản ánh hạn chế trong năng lực cán bộ và hệ thống dữ liệu chưa được đồng bộ hóa giữa xã – huyện – tỉnh. Khi dữ liệu đất đai không được cập nhật, việc tra cứu và kiểm soát các giao dịch trở nên khó khăn, dễ tạo kẽ hở cho sai phạm hoặc tiêu cực.

Hiện trạng khu đất đang tranh chấp

Hậu quả thực tế: Tranh chấp kéo dài và hệ lụy đến cộng đồng xã hội nông thôn

Tranh chấp đất đai tại xã Tân Sơn đã kéo dài nhiều năm, gây ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống, quy hoạch và môi trường khu vực. Do hồ sơ pháp lý không rõ ràng, nhiều hộ dân rơi vào tình trạng “kẹt pháp lý”, không thể xây dựng, cải tạo hoặc chuyển nhượng. Đất đai bị bỏ hoang, gây lãng phí tài nguyên, phá vỡ cảnh quan và ảnh hưởng đến quy hoạch phát triển nông thôn mới.

Các hộ dân trong vùng tranh chấp cho biết, vì không rõ quyền sở hữu hợp pháp, họ không dám đầu tư hạ tầng, không thể vay vốn thế chấp ngân hàng, dẫn đến đình trệ phát triển kinh tế hộ gia đình. Mặt khác, việc kéo dài tranh chấp làm phát sinh khiếu kiện, mâu thuẫn dân sự, gây áp lực lớn lên hệ thống tư pháp cơ sở.

Từ góc độ môi trường, việc đất đai không được sử dụng hợp lý làm tăng nguy cơ suy thoái đất, xói mòn và ô nhiễm cục bộ, nhất là khi người dân tự ý san lấp hoặc chia nhỏ thửa mà không qua quy hoạch. Không gian nông thôn bị chia cắt, gây mất cân bằng trong bố trí dân cư và hạ tầng kỹ thuật.

Hậu quả này cho thấy: một sai sót nhỏ trong chứng thực hoặc lưu trữ dữ liệu có thể kéo theo hệ lụy lớn cho cả cộng đồng, làm suy giảm niềm tin của người dân vào chính quyền cơ sở – vốn là nền tảng quan trọng của quản trị địa phương.

 Giải pháp đồng bộ hướng tới quản lý đất đai minh bạch và bền vững

Để ngăn chặn tình trạng tương tự và hướng đến quản lý đất đai hiệu quả, cần triển khai năm nhóm giải pháp đồng bộ sau:

Hoàn thiện pháp lý và quy trình chứng thực

• Rà soát, thống nhất quy trình chứng thực đất đai theo quy trình 6 bước chuẩn: kiểm tra hồ sơ – đối chiếu bản đồ địa chính – xác minh nguồn gốc đất – kiểm tra thực địa – lập biên bản xác minh – chứng thực và lưu trữ điện tử.

• Bổ sung quy định bắt buộc lưu trữ dữ liệu chứng thực điện tử tại cấp xã và tự động đồng bộ lên hệ thống cấp huyện.

• Quy định rõ trách nhiệm của từng cấp trong việc kiểm soát, ký xác nhận và lưu dấu thời gian (timestamp) trên hồ sơ chứng thực để tránh sửa đổi sau khi đã ký.

Nâng cao năng lực và đạo đức công vụ của cán bộ địa chính

• Tổ chức đào tạo, tập huấn định kỳ cho cán bộ địa chính, tư pháp và công chức chứng thực về pháp luật đất đai, kỹ năng nghiệp vụ và ứng dụng phần mềm quản lý.

• Xây dựng bộ tiêu chuẩn năng lực và cơ chế đánh giá định lượng để đảm bảo cán bộ đáp ứng yêu cầu công việc.

• Tăng cường kỷ luật hành chính, xử lý nghiêm cán bộ vi phạm, kể cả hình thức chuyển công tác, hạ bậc lương hoặc kỷ luật hành chính nếu gây hậu quả nghiêm trọng.

Ứng dụng công nghệ thông tin và số hóa dữ liệu

• Số hóa toàn bộ hồ sơ đất đai, bao gồm bản đồ địa chính, hồ sơ chứng thực, hợp đồng chuyển nhượng và cam kết dân sự.

• Kết nối hệ thống dữ liệu đất đai ba cấp (xã – huyện – tỉnh) để cho phép tra cứu trực tuyến và cảnh báo tự động khi phát hiện trùng lặp hoặc sai lệch.

• Sử dụng GIS (Hệ thống thông tin địa lý) và mã QR cho từng hồ sơ chứng thực, giúp người dân và cơ quan quản lý dễ dàng tra cứu nguồn gốc, thời gian và tình trạng pháp lý của thửa đất.

• Triển khai nền tảng “một cửa điện tử đất đai” nhằm giảm tiếp xúc trực tiếp, hạn chế tiêu cực và tiết kiệm thời gian cho người dân.

Tăng cường giám sát và minh bạch thông tin

• Thành lập tổ giám sát cộng đồng gồm đại diện người dân, Mặt trận Tổ quốc và đoàn thể để theo dõi quá trình chứng thực, tách thửa, cấp giấy chứng nhận.

• Công khai các quyết định chứng thực, quy hoạch sử dụng đất, danh mục hồ sơ đang xử lý trên cổng thông tin xã.

• Tổ chức đối thoại định kỳ với người dân để giải đáp vướng mắc, tiếp nhận phản ánh và xử lý kịp thời khi có dấu hiệu sai phạm.

Gắn kết quản lý đất đai với bảo vệ môi trường và quy hoạch nông thôn

• Trước khi chứng thực hoặc phê duyệt các giao dịch đất lớn, cần đánh giá tác động quy hoạch và môi trường, đặc biệt với khu vực gần kênh mương, đất công, đất rừng hoặc ao hồ.

• Tăng cường kiểm tra hiện trường, ngăn chặn hành vi san lấp trái phép, lấn chiếm hành lang giao thông, thủy lợi và đất công ích.

• Phối hợp giữa Phòng Tài nguyên & Môi trường và Phòng Nông nghiệp trong việc xây dựng bản đồ quản lý sinh thái – quy hoạch đồng bộ, đảm bảo phát triển nông thôn bền vững.

Kinh nghiệm rút ra

Từ vụ việc ở Tân Sơn, có thể rút ra một số bài học lớn về quản lý đất đai và chứng thực như sau:

Thứ nhất, lỗ hổng pháp lý trong chứng thực và lưu trữ hồ sơ.
Nhiều văn bản pháp luật về chứng thực chưa quy định rõ cơ chế cập nhật, kết nối dữ liệu giữa cấp xã – huyện – tỉnh. Do đó, khi xã thực hiện chứng thực mà không được hệ thống điện tử ghi nhận, rủi ro sai sót và gian lận rất cao.

Thứ hai, hạn chế trong năng lực và đạo đức công vụ của cán bộ chuyên môn.
Không ít trường hợp cán bộ chưa nắm vững quy định pháp luật hoặc buông lỏng kiểm tra, thậm chí có dấu hiệu thông đồng, “bắt tay” để hợp thức hóa hồ sơ sai phạm. Đây là nguy cơ lớn dẫn đến mất minh bạch trong quản lý đất đai.

Thứ ba, thiếu ứng dụng công nghệ thông tin đồng bộ.
Phần mềm quản lý đất đai hiện nay chưa kết nối trực tuyến giữa các cấp chính quyền, dẫn đến dữ liệu bị phân mảnh, không thể tra cứu chéo, gây khó khăn cho việc giám sát và ngăn chặn trùng lặp hồ sơ.

Thứ tư, tác động tiêu cực đến môi trường và quy hoạch nông thôn.
Sai phạm trong quản lý đất đai kéo theo lấn chiếm, san lấp tự phát, làm phá vỡ quy hoạch không gian, ảnh hưởng đến hạ tầng kỹ thuật, giao thông, thủy lợi và cảnh quan sinh thái.

Từ đó, có thể khẳng định rằng: vụ việc tại xã Tân Sơn không chỉ là vấn đề hành chính đơn thuần, mà còn là tấm gương cảnh báo về quản trị đất đai, minh bạch thông tin và bảo vệ môi trường nông thôn trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay.

Vụ tranh chấp đất đai kéo dài tại xã Tân Sơn là hệ quả của những lỗ hổng trong chứng thực, lưu trữ và quản lý dữ liệu đất đai, đồng thời phản ánh sự thiếu đồng bộ giữa con người – quy trình – công nghệ trong hệ thống hành chính cơ sở.

Bài học từ Tân Sơn cho thấy, để bảo đảm công bằng, minh bạch và bền vững trong quản lý đất đai, cần phải kết hợp đồng thời ba yếu tố: (1) pháp lý chuẩn hóa – (2) cán bộ có năng lực và đạo đức – (3) công nghệ quản trị hiện đại.

Chỉ khi hệ thống quản lý đất đai được số hóa, dữ liệu được minh bạch và người dân được tham gia giám sát, thì niềm tin vào chính quyền cơ sở mới được củng cố, góp phần hình thành nông thôn mới văn minh, công bằng và phát triển bền vững.

PV