HỒ GƯƠM, SÔNG TÔ LỊCH, BIỂN CỬA LÒ: KHÔNG CÒN CHỖ TRỐN CHO NHỰA.

Ngày nay, không cần ra đại dương để chứng kiến thảm họa nhựa. Ngay giữa lòng Thủ đô, giữa các dòng sông, bãi biển quen thuộc, nhựa đã trở thành một thứ tồn tại gây hủy hoại các địa danh. Chúng ta đang sống giữa một cuộc xâm lược âm thầm: rác nhựa – từ tay ta thải ra, nay quay lại gõ cửa bữa ăn, dòng nước và cả chính phổi của đô thị.

Hồ Gươm – biểu tượng linh thiêng của thủ đô Hà Nội – giờ không còn là mặt gương xanh nữa. Bên dưới lớp nước tưởng chừng yên bình ấy là lớp bùn đen đặc, ngập ngụa túi nilon, chai nhựa, ống hút. Người đi dạo không biết rằng, mỗi bước chân họ đang in bóng xuống một lớp rác không phân hủy hàng trăm năm.

Sông Tô Lịch – từng là huyết mạch sinh thái – giờ là một dòng sông chết. Mỗi trận mưa, rác từ khắp các cống rãnh trôi về, cuốn theo nước thải, bao bì nhựa, đồ dùng một lần.

Dòng nước đen quánh, rác thải tràn lan trên sông Tô Lịch.

Hay xuôi về miền trung, biển Cửa Lò đón hàng triệu du khách mỗi năm. Nhưng dưới ánh mặt trời, sóng biển giờ không chỉ mang theo cát trắng mà còn vô vàn mảnh nhựa li ti – hệ quả từ sự vô trách nhiệm xuyên suốt chuỗi tiêu dùng, xả thải, và xử lý rác.

Vi nhựa – “sát thủ” tàng hình trong bữa ăn, những mảnh nhựa nhỏ hơn 5mm, được hình thành sau quá trình phân rã của rác thải nhựa ngoài môi trường.

Một nghiên cứu tại biển Đồ Sơn cho thấy, trong 1m³ nước biển chứa tới 140 hạt vi nhựa. Ở Cửa Lò, con số là 120 hạt/m³. Những hạt nhựa này len lỏi vào cơ thể hải sản, đi vào chuỗi thức ăn và kết thúc tại... cơ thể con người.

Bạn có thể đang ăn vi nhựa mỗi ngày mà không biết: trong cá, trong muối, trong nước uống đóng chai. Nhiều nghiên cứu mới nhất chỉ ra vi nhựa đã xuất hiện trong máu người, phổi, nhau thai và cả sữa mẹ. Và điều tồi tệ là: chúng ta vẫn chưa hiểu hết tác động lâu dài. Nhưng chúng ta đang âm thầm tích tụ độc tố từ nhựa, mỗi ngày.

Một khảo sát tại 12 hồ lớn ở Hà Nội cho thấy: trung bình mỗi hồ thu nhận từ 80–100 kg rác nhựa nổi mỗi tuần. Con số này đã đáng báo động, nhưng phần nguy hiểm thực sự lại nằm dưới bề mặt: lớp bùn đáy hồ chứa hàng chục kilogram vi nhựa trong mỗi kilogram chất khô. Vi nhựa không thể nhìn thấy bằng mắt thường, nhưng chúng len lỏi vào từng ngóc ngách của hệ sinh thái nước – nơi cá sinh sống, nơi nước thẩm thấu vào đất, và cuối cùng là nơi nguồn nước sinh hoạt bắt đầu.

Tại sao rác không biến mất? Bởi vì nhựa không phân hủy. Túi nilon cần đến 400–500 năm để phân rã, trong khi hộp xốp còn lâu hơn nữa. Một khi rác nhựa đã rơi xuống ao hồ, sông suối hay biển cả, chúng không đi đâu cả. Chúng chỉ âm thầm nằm lại, tạo thành “bãi rác ngầm” đầu độc hệ sinh thái nước, gây chết cá, nghẽn dòng chảy, và cuối cùng là len vào chuỗi thức ăn của chính con người. Nhựa đã vượt khỏi phạm vi của một vấn đề môi trường đơn thuần – đây là vấn đề sống còn, khi mà nước uống, thực phẩm, thậm chí cả không khí chúng ta hít thở mỗi ngày đều đang bị nhựa xâm chiếm.

Từng là những điểm đến du lịch nổi tiếng, các bãi biển như Cửa Lò, Sầm Sơn, Đồ Sơn giờ đây đang “chết dần” dưới sức nặng của rác thải nhựa. Mỗi dịp nghỉ lễ, thay vì bãi cát trắng và làn nước trong xanh, du khách phải lội trong rác: chai nhựa, túi nilon, hộp xốp trôi lềnh bềnh, nắp chai và mảnh nhựa sắc cạnh cắm đầy dưới chân. Không ai muốn trở lại một bãi biển ngập trong rác. Hệ quả là lượng du khách sụt giảm, nguồn thu du lịch bị ảnh hưởng, và hình ảnh của địa phương bị tổn hại nghiêm trọng. Nếu không có hành động kịp thời, không chỉ thiên nhiên mà cả ngành kinh tế biển cũng sẽ bị nhấn chìm trong rác nhựa.

    Rác thải tại bờ biển Việt Nam

Biển Việt Nam không thể cạnh tranh nếu vẫn giữ cảnh tượng du khách phải tự nhặt rác để tìm chỗ nằm. Ngành du lịch sẽ tự sát nếu không chung tay đánh bại rác thải nhựa.

Ai chịu trách nhiệm?

 Rất dễ đổ lỗi cho “ý thức người dân”. Nhưng đằng sau đó là hệ thống quản lý rác yếu kém, xử lý hời hợt, thiếu chế tài đủ mạnh. Rác thải nhựa từ các nhà máy, chợ dân sinh, khu du lịch trôi ra sông không ai kiểm soát.

Các doanh nghiệp sản xuất nhựa vẫn đẩy trách nhiệm xử lý cho xã hội. Trong khi đó, chính sách EPR – trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất – vẫn còn nhiều kẽ hở, chậm triển khai, thiếu cơ chế ràng buộc rõ ràng. Và người dân – chúng ta – cũng không thể vô can. Sự tiện lợi mỗi ngày đang trở thành cái giá sinh thái khổng lồ cho thế hệ tương lai.

Hành động cụ thể – thiết thực – ngay bây giờ

          Chúng ta không cần thêm một chiến dịch khẩu hiệu nữa. Chúng ta cần hành động cụ thể, có kết quả.

5 giải pháp cần được triển khai NGAY:

1. Cấm hoàn toàn túi nilon, hộp xốp dùng một lần tại các khu du lịch, di tích và bãi biển từ năm 2025.
2. Bắt buộc doanh nghiệp thực hiện EPR – tái chế hoặc đóng phí theo lượng bao bì nhựa bán ra.
3. Phân loại rác tại nguồn là nghĩa vụ pháp lý, không chỉ là phong trào – đi kèm xử phạt rõ ràng.
4. Lắp đặt lưới chắn rác thông minh tại tất cả cửa sông lớn, hồ nội đô để ngăn rác trôi ra biển.
5. Vận động người dân cắt giảm 5 sản phẩm nhựa dùng một lần: túi nilon, hộp xốp, cốc nhựa, ống hút, thìa-dĩa-nhựa.

Chúng ta đã nghe quá nhiều lời cảnh báo. Đã chứng kiến quá nhiều hậu quả. Nhưng điều đáng sợ nhất không phải là nhựa đang len lỏi vào từng ngóc ngách cuộc sống – mà là sự bình thản vô cảm của chúng ta trước điều đó. Vi nhựa đang hiện diện trong nước sinh hoạt hằng ngày, tích tụ trong thực phẩm, xuất hiện trong máu, trong phổi, thậm chí trong nhau thai. Chúng không còn là "nguy cơ", mà đã là thực tại – một thực tại độc hại mà chúng ta đang sống chung và truyền lại cho thế hệ kế tiếp.

Câu hỏi không còn là "chúng ta có cần hành động?" mà là: "Chúng ta còn đợi gì để hành động?" Bạn có muốn con cái mình lớn lên bên một dòng sông chết? Có muốn khi nhìn thấy đại dương, thứ duy nhất còn lại là rác và những sinh vật hấp hối vì nhựa? Có muốn thức ăn mỗi ngày trở thành liều độc từ từ thẩm thấu vào cơ thể?

Nếu không, thì hành động bắt đầu từ hôm nay, từ chính bạn, từ những điều nhỏ nhất: từ chối túi nilon, mang theo bình nước cá nhân, lựa chọn sản phẩm thân thiện với môi trường, đặt câu hỏi cho doanh nghiệp, đòi hỏi trách nhiệm từ nhà sản xuất. Và nếu bạn là người có tiếng nói – là người quản lý, doanh nhân, nhà làm chính sách – thì trách nhiệm càng lớn hơn. Chúng ta không thể để Việt Nam trở thành “bãi rác nhựa của Đông Nam Á” chỉ vì sự thờ ơ của chính người Việt Nam.

Hành tinh này không cần thêm lời hứa – nó cần phản ứng, cần chuyển động, cần hành động ngay lập tức. Đừng chỉ gật đầu khi đọc báo. Đừng chỉ “cảm thấy lo lắng” khi thấy hình ảnh rùa mắc ống hút hay cá voi chết đầy rác. Hãy làm điều gì đó. Hãy thay đổi.

Hà Anh