Hành động quốc gia về rác thải nhựa đại dương

MT&XH - Thực hiện Nghị quyết 36-NQ/TW ngày 22-10-2018 của Ban Chấp hành Trung ương về Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, cũng như các cam kết quốc tế và trong khu vực của Việt Nam, Chính phủ đã giao Bộ Tài nguyên và Môi trường, Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam xây dựng Kế hoạch hành động quốc gia về Quản lý rác thải nhựa đại dương đến năm 2030 (gọi tắt là Kế hoạch hành động quốc gia). 

Tiến sĩ Tạ Đình Thi, Tổng cục trưởng Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam nhấn mạnh: “Đây là một trong những bước đi đầu tiên nhằm giải quyết vấn đề rác thải nhựa đại dương ở Việt Nam cùng với khu vực và cộng đồng quốc tế”.

Thế giới cùng hành động

Theo kết quả nghiên cứu của các tổ chức quốc tế, có 6 quốc gia thuộc khu vực các biển Đông Á nằm trong số 10 quốc gia đứng đầu thế giới về lượng chất thải nhựa không được quản lý. Việt Nam đứng hàng thứ tư trong 20 nước đứng đầu thế giới về lượng rác thải nhựa ra biển, trung bình khoảng 0,5 triệu tấn/năm. Tính đến thời điểm hiện tại, các nước khu vực biển Đông Á, bao gồm: Nhật Bản, Hàn Quốc, Triều Tiên, Trung Quốc, Philippines, Indonesia, Brunei, Malaysia, Singapore, Thái Lan, Campuchia và Việt Nam. Chưa có một khuôn khổ chung hay một cơ chế, kế hoạch cụ thể cho những hoạt động, hành động giảm nhẹ rác thải nhựa ra biển và đại dương. Trong bối cảnh rác thải nhựa ở biển là vấn đề toàn cầu, với trách nhiệm của quốc gia thành viên thuộc khu vực.

Nguồn ảnh (internet).

Mới đây, tại thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa, hai cuộc hội thảo quốc tế lớn về rác thải nhựa ở đại dương đã được tổ chức. Thế mới thấy tính cấp thiết cần có một chương trình hành động quốc tế, quốc gia về vấn đề này. “Hoa Kỳ đang hợp tác với các tổ chức phi Chính phủ, ngành công nghiệp, chuyên gia học thuật và các nước đối tác để tăng cường hợp tác về các giải pháp toàn cầu, khu vực và địa phương để giảm rác thải nhựa trên đại dương. Thách thức đặc biệt gay gắt ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, nơi bao gồm hơn một nửa bề mặt trái đất và hơn một nửa gia đình loài người. Các nguồn chất thải nhựa lớn nhất đều có ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, nhưng chúng tôi cũng thấy các cơ hội để cải thiện năng lực kỹ thuật và giải quyết các lỗ hổng tài chính cho cơ sở hạ tầng quản lý chất thải quan trọng” - bà Caryn McClelland, Phó Đại sứ Mỹ tại Việt Nam nêu vấn đề tại hội thảo.

Tiến sĩ Tạ Đình Thi, Tổng cục trưởng Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam chia sẻ thông tin: “Việt Nam đã có nhiều nỗ lực thông qua những cam kết chính trị mạnh mẽ cũng như các hoạt động thiết thực trong quản lý, giảm rác thải nhựa. Đặc biệt, tại Hội nghị Thượng đỉnh G7 mở rộng tổ chức tại Canada vào ngày 9-6-2018, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã hoan nghênh sáng kiến của Canada về ngăn ngừa xả rác thải nhựa ra đại dương, khẳng định Việt Nam sẵn sàng hợp tác với Canada và quốc tế triển khai sáng kiến này. Cũng tại hội nghị, Thủ tướng đã đưa ra sáng kiến với các nước G7 thúc đẩy hình thành cơ chế hợp tác toàn cầu về giảm chất thải nhựa để hướng tới mục tiêu các đại dương xanh và sạch, không còn rác thải nhựa”.

Truy tìm “lai lịch” của rác

Theo nhiều kết quả nghiên cứu quốc tế cho thấy, chỉ riêng trong năm 2010, ước tính khoảng từ 4,8 đến 12,7 triệu tấn, trung bình là trên 8 triệu tấn rác thải nhựa đã được thải ra đại dương, khoảng 79 nghìn tấn rác nhựa đang trôi nổi trên một diện tích gần 1,6 triệu ki lô mét vuông tại vùng biển Thái Bình Dương. 80% lượng rác thải nhựa được ước tính là có nguồn gốc từ lục địa và 20% còn lại là do các hoạt động trên biển. Biển Đông là tuyến hàng hải quốc tế sôi động bậc nhất thế giới, rác thải nhựa từ hàng vạn lượt chuyến tàu vận tải và tàu đánh cá của các nước sẽ thải ra lượng lớn rác thải.

Tiến sĩ Nguyễn Lê Tuấn, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Biển và Hải đảo nêu vấn đề: “Trung Quốc, Việt Nam, Philippines, Indonesia là những quốc gia đứng đầu về rác thải nhựa thải trôi ra đại dương. Tuy nhiên, đi truy tìm “quốc tịch” của rác thải ở đại dương cũng rất khó. Thế giới hội nhập sâu rộng, sản phẩm của các quốc gia được lưu thông với nhau với số lượng lớn, không thể nhìn chữ in trên nhãn mác sản phẩm mà quả quyết của Việt Nam hay Trung Quốc, hoặc Philippines”. Còn Phó Giáo sư, Tiến sĩ Chu Hồi, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam cho rằng: “Mùa gió Bấc, gió Nồm, thổi từ ngoài Biển Đông vào đất liền nước ta mang theo một lượng lớn rác thải, hất lên dọc bờ biển ở các tỉnh. Số lượng rác này đi theo dòng hải lưu từ các nước châu Á - Thái Bình Dương. Mấy nhà khoa học thế giới thấy bờ biển ta có nhiều rác quá, thế là “quy” cho Việt Nam thải nhiều rác thải nhựa ra đại dương” như vậy là chưa hợp lý.

Tại nhiều cuộc hội thảo quốc tế, các đại biểu đã phân tích quá trình biến đổi rác thải nhựa ở biển phụ thuộc vào nhiều yếu tố như nhiệt độ, sóng biển... Đặc biệt, vì tính chất liên thông của biển, dưới tác động của dòng chảy biển, các xoáy nước ở biển, rác thải nhựa sẽ trôi nổi, lan truyền, phát tán mạnh trong môi trường biển. Do đó, để giảm thiểu rác thải nhựa ở một khu vực biển hay đại dương, cần có sự nỗ lực tham gia của các quốc gia liên quan.

Bà Caryn McClelland gợi mở vấn đề: “Các chuyên gia ước tính, 80% các mảnh vụn biển là chất thải được xử lý sai cách, xâm nhập vào đại dương từ các nguồn trên đất liền. Một phần còn lại là ô nhiễm chất thải từ tàu và các ngư cụ bị bỏ rơi, bị mất hoặc bị loại bỏ. Chất thải nhựa đặc biệt thách thức. Một khi chất thải nhựa rơi vào nước, nó chảy theo dòng chảy đến những vùng biển xa nhất: Từ các đảo xa Thái Bình Dương, đến băng Bắc cực và các rãnh sâu nhất trong đại dương. Ô nhiễm nhựa đại dương đe dọa các bãi biển của chúng ta, nguồn cung cấp thực phẩm của chúng ta và đa dạng sinh học đại dương. Nó đòi hỏi một bộ giải pháp rộng và toàn diện”

Sự cố tràn dầu ảnh hưởng môi trường

Bãi biển, các đầm lầy và hệ sinh thái thủy sinh yếu. Sự cố tràn dầu được gây ra bởi tàu chở dầu bị hư hỏng, đường ống dẫn dầu, hoặc những giàn khoan dầu ngoài khơi thường dẫn đến thiệt hại môi trường ngay lập tức và lâu dài có thể mất hàng thập kỉ. Sau đây là một số những điểm đáng chú ý về hậu quả môi trường do tràn dầu gây ra:

Tràn dầu bao trùm tất cả những gì chúng chạm đến và trở thành một phần không mong đợi nhưng kéo dài của bất kỳ hệ sinh thái nào chúng xuất hiện. Khi dầu tràn vào từ một vụ tràn dầu lớn đến một bờ biển, lớp dầu sẽ phủ lên và bám vào mọi bờ đá và hạt cát. Nếu dầu chảy qua các đầm lầy ven biển, rừng ngập mặn hoặc các vùng đất ngập nước khác, các loài cây và cỏ sẽ hấp thụ dầu, điều này sẽ gây hại chính những thực vật này và khiến cho khu vực này không còn phù hợp cho sự sinh sống của các loài động vật hoang dã nữa.

Khắc phục sự cố tràn dầu ở Thanh Hóa.

Khi dầu không còn trôi nổi trên bề mặt biển nữa và bắt đầu chìm xuống môi trường dưới nước, nó có thể gây ảnh hưởng tương tự đến hệ sinh thái dưới nước, giết chết hoặc đầu độc các loài cá và thủy sinh nhỏ có liên hệ mật thiết trong chuỗi thức ăn toàn cầu.

Ngăn ngừa rác thải nhựa từ đất liền

Một thực tế ở nước ta hiện nay, rác thải nhựa đổ ra biển có nguồn gốc từ tàu đánh cá, cơ sở du lịch, khu dân cư ở đảo và ven biển... Trong Kế hoạch hành động quốc gia chống rác thải nhựa sẽ xử lý vấn đề này như thế nào?

Để thực hiện thành công nhiệm vụ này, chúng ta cần xác định quản lý rác thải nhựa đại dương là nhiệm vụ trọng tâm của các bộ, ngành, địa phương, được tiến hành liên tục và có lộ trình giảm thiểu rác thải nhựa phù hợp với điều kiện của Việt Nam. Dựa trên cơ sở khoa học, công nghệ và thực tiễn để thực hiện thành công chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Quản lý rác thải nhựa đại dương là trách nhiệm của các cấp, các ngành, địa phương, tổ chức, doanh nghiệp, cộng đồng dân cư và từng người dân.

Cần sự hỗ trợ, chia sẻ và hợp tác với các tổ chức quốc tế, các nước trong khu vực và trên thế giới. Chuyển dịch mô hình tăng trưởng theo hướng xây dựng nền kinh tế tuần hoàn, đặc biệt trong giảm sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần và túi ni lông khó phân hủy. Bằng các biện pháp tái chế, tái sử dụng sản phẩm nhựa, nâng cao hiệu quả xử lý rác thải nhựa, coi rác thải nhựa là nguồn tài nguyên.

Ở đất liền có một lượng lớn rác thải nhựa theo các con sông đổ ra đại dương. Vậy thì, trong Kế hoạch hành động quốc gia chống rác thải nhựa, sẽ giảm nguồn rác thải này như thế nào?

Nhiều kết quả nghiên cứu quốc tế cho thấy, 80% lượng rác thải nhựa đại dương có nguồn gốc từ đất liền và 20% còn lại là do các hoạt động trên biển. Bằng nhiều phương thức khác nhau, rác thải nhựa trên đất liền đổ ra biển. Ví dụ, rác nhựa trôi từ các sông nhỏ, gộp về sông lớn và ra biển. Trong dự thảo kế hoạch, chúng tôi đã đề xuất nhiệm vụ “ngăn ngừa, giảm thiểu rác thải nhựa đại dương từ đất liền” là một trong 7 nhiệm vụ chủ yếu của kế hoạch:

Triển khai kiểm soát, quản lý việc phát sinh rác thải nhựa trong các ngành công nghiệp, đặc biệt là công nghiệp bao bì, đóng gói, đồ gia dụng, thực phẩm, công nghiệp mỹ phẩm, thời trang; tập trung mạnh tại các khu vực ven sông, ven biển, hải đảo; kiểm soát, quản lý rác thải sinh hoạt tại các đô thị, khu du lịch, khu dân cư tập trung ven biển, ven sông, cảng biển; mở rộng mô hình phân loại rác tại nguồn đồng bộ với hoạt động thu gom, xử lý; chú trọng xây dựng, hoàn thiện hệ thống thu gom, làm sạch, xử lý rác thải. Các địa phương có biện pháp phân loại, thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn tại nông thôn.

Nghiên cứu, áp dụng các giải pháp công nghệ kỹ thuật thu gom và xử lý rác thải trên sông, bảo vệ môi trường nước đối với 9 lưu vực sông lớn của nước ta. Khuyến khích sản xuất sản phẩm thay thế nhựa, thân thiện với môi trường.

Ưu tiên sử dụng những vật liệu ít gây ô nhiễm môi trường biển trong đánh bắt, nuôi trồng thủy sản. Triển khai thí điểm và nhân rộng mô hình kinh tế tuần hoàn về sản xuất và tiêu dùng sản phẩm nhựa tại một số khu kinh tế, khu đô thị, khu công nghiệp, chế xuất.

T/H