BẮC NINH: GIẢI PHÁP KHẮC PHỤC LỖ HỔNG TRONG CHỨNG THỰC ĐẤT ĐAI Ở XÃ TÂN SƠN – HẠN CHẾ TRANH CHẤP, BẢO ĐẢM QUY HOẠCH VÀ MÔI TRƯỜNG SỐNG NÔNG THÔN

Quản lý đất đai là một trong những trụ cột quan trọng của quản lý nhà nước ở cấp cơ sở. Công tác chứng thực các giao dịch liên quan đến quyền sử dụng đất có vai trò bảo đảm tính pháp lý, minh bạch và trật tự trong khai thác, sử dụng tài nguyên đất.

Tuy nhiên, tại một số địa phương, trong đó có xã Tân Sơn (Bắc Ninh), công tác này vẫn còn tồn tại “lỗ hổng” – biểu hiện ở việc xác minh không đầy đủ, thiếu đối chiếu dữ liệu, hoặc bỏ qua các bước quan trọng trong quy trình. Những lỗ hổng này không chỉ làm gia tăng tranh chấp giữa các hộ dân mà còn ảnh hưởng đến quy hoạch phát triển, phá vỡ cảnh quan và gây tác động tiêu cực đến môi trường sống. Do đó, việc tìm ra giải pháp khắc phục là yêu cầu cấp bách, vừa đảm bảo pháp chế xã hội chủ nghĩa, vừa phục vụ mục tiêu phát triển nông thôn mới bền vững. Ví dụ cụ thể:

Trụ sở UBND xã Tân Sơn

Từ hợp đồng chuyển nhượng được chứng thực… đến tranh chấp kéo dài

Theo thông tin từ bà Nguyễn Thị Thanh, cùng một số hộ dân tại thôn Hà, xã Tân Sơn, ngày 29/01/2016, ba hộ dân đã ký kết hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất với ông Nông Văn Viện. Các hợp đồng được UBND xã Tân Sơn chứng thực hợp pháp, thanh toán đầy đủ và hồ sơ đã được bàn giao.

Tuy nhiên, đến ngày 04/3/2022, UBND xã Tân Sơn lại tiếp tục chứng thực văn bản phân chia tài sản của ông Viện cho con trai là anh Nông Văn Tuấn – bao gồm cả diện tích đất đã chuyển nhượng trước đó. Người được phân chia đã thế chấp đất tại ngân hàng, dẫn đến tình trạng “đất đã bán – vẫn bị phân chia – bị thế chấp”, gây ảnh hưởng trực tiếp đến ba hộ gia đình và làm bế tắc các thủ tục sang tên, tách thửa.

Đất ở nông thôn “kẹt pháp lý”, môi trường sống bị đe dọa

Theo kế hoạch sử dụng đất đã được UBND huyện Lục Ngạn (cũ) phê duyệt, thửa đất nói trên nằm trong quy hoạch là “đất ở tại nông thôn” – khu vực phát triển hạ tầng nhà ở dân cư, có vị trí liền kề các tuyến giao thông liên thôn.

Tuy nhiên, do tranh chấp chưa được giải quyết nên khu đất không thể xây dựng, không thể canh tác, gây lãng phí tài nguyên đất; người dân không dám cải tạo môi trường hoặc đầu tư sinh hoạt lâu dài, vì rủi ro pháp lý cao; phá vỡ cảnh quan và quy hoạch đồng bộ khu dân cư nông thôn, ảnh hưởng đến mục tiêu phát triển bền vững.

Hiện trạng khu đất đang tranh chấp

Lỗ hổng trong quản lý và chứng thực tại cấp xã

Ngày 12/8/2025 phóng viên TC Môi trường và Xã hội có trao đổi qua điện thoại với cán bộ xã Tân Sơn thì được cán bộ xã cho biết, vụ việc này đang được tòa án giải quyết nên khi nào phải có kết quả phán quyết của tòa án thì mới có câu trả lời chính thức, còn như hiện nay thì không thể có câu trả lời chính xác được. Vị cán bộ xã này cũng thừa nhận, với hiện tại bây giờ thì rất khó để giải quyết và có lẽ nếu như cần thiết thì còn phải nhờ cơ quan Công an vào cuộc để điều tra làm rõ. Trước đó, qua trao đổi, vị cán bộ xã này cũng thừa nhận mặc dù có văn bản chứng thực hợp đồng chuyển nhượng đất số 3a và 3b tuy nhiên qua xác minh thì không tìm thấy bất cứ ghi chép nào trong hồ sơ lưu trữ về văn bản chứng thực hợp đồng chuyển nhượng tài sản (quyền sử dụng đất) nói trên của 03 hộ dân (?!)

Dư luận đặt câu hỏi: Tại sao chính quyền địa phương – đơn vị từng trực tiếp chứng thực hợp đồng chuyển nhượng năm 2016 – lại không lưu trữ, không tra cứu hoặc không kiểm tra lịch sử pháp lý của thửa đất?

Đây không chỉ là sai sót thủ tục. Nó thể hiện sự thiếu liên kết dữ liệu, thiếu đồng bộ trong quản lý hồ sơ đất đai – điều vốn được nhấn mạnh trong quá trình chuyển đổi số ngành tài nguyên môi trường.

Bài học cho quản lý quy hoạch và bảo vệ môi trường nông thôn

Vụ việc tại xã Tân Sơn là một bài học cảnh tỉnh trong công tác quy hoạch và quản lý môi trường đất đai tại địa phương: Khi một thửa đất đã có giao dịch hợp pháp nhưng vẫn bị “hợp pháp hóa” để phân chia hoặc thế chấp, không chỉ gây thiệt hại dân sự mà còn phá vỡ niềm tin vào cơ quan hành chính cơ sở. Khi đất ở bị tranh chấp, không sử dụng hiệu quả, bỏ hoang, nó sẽ trở thành vùng xám môi trường, gây ô nhiễm, lãng phí tài nguyên và tạo điểm nghẽn cho phát triển dân cư. Khi cán bộ địa phương không được đào tạo hoặc cập nhật đầy đủ quy định về chứng thực, hậu quả pháp lý không chỉ ảnh hưởng người dân mà còn làm “rối” toàn bộ quy hoạch địa phương.

Giải pháp khắc phục

Hoàn thiện pháp lý và quy trình chứng thực

• Ban hành quy trình chuẩn 6 bước áp dụng thống nhất tại xã:

  1. Tiếp nhận hồ sơ và kiểm tra tính đầy đủ giấy tờ.

  2. Đối chiếu với bản đồ địa chính mới nhất.

  3. Xác minh nguồn gốc đất từ nhiều nguồn (trưởng thôn, Phòng TN-MT, hộ liền kề).

  4. Kiểm tra thực địa bắt buộc.

  5. Lập biên bản xác minh kèm ảnh chụp, tọa độ GPS.

  6. Thực hiện chứng thực và lưu trữ điện tử.

• Quy định rõ trách nhiệm cá nhân nếu ký chứng thực sai quy trình.

• Bổ sung quy định bắt buộc đối chiếu hồ sơ với quy hoạch sử dụng đất và kế hoạch bảo vệ môi trường trước khi chứng thực.

Nâng cao năng lực cán bộ

• Tổ chức tập huấn định kỳ (2 lần/năm) về nghiệp vụ chứng thực, sử dụng phần mềm quản lý đất đai.

• Xây dựng bộ tiêu chuẩn năng lực cho cán bộ địa chính – tư pháp.

• Giảm tình trạng kiêm nhiệm; ưu tiên tuyển dụng cán bộ chuyên trách.

Ứng dụng công nghệ thông tin

• Số hóa toàn bộ hồ sơ chứng thực; áp dụng chữ ký số.

• Kết nối dữ liệu giữa xã – huyện – tỉnh qua hệ thống quản lý đất đai tập trung.

• Sử dụng bản đồ GIS để theo dõi biến động đất và ranh giới.

• Mỗi hồ sơ chứng thực được gắn mã QR để tra cứu thông tin công khai.

Tăng cường giám sát và minh bạch thông tin

• Công khai hồ sơ và kết quả chứng thực trên bảng tin và cổng thông tin xã.

• Lậptổ giám sát cộng đồng gồm đại diện Mặt trận Tổ quốc, hội nông dân, hội phụ nữ để theo dõi quy trình chứng thực.

• Định kỳ 6 tháng tổ chức đối thoại giữa chính quyền và người dân về quản lý đất đai.

Gắn kết chứng thực với bảo vệ môi trường và quy hoạch

• Bắt buộc đánh giá tác động môi trường và tác động quy hoạch trước khi chứng thực các giao dịch đất đai lớn (từ 500 m² trở lên).

• Ngăn chặn kịp thời việc chứng thực cho trường hợp lấn chiếm đất công, đất rừng, ao hồ.

• Kết hợp quy trình chứng thực với hệ thống cảnh báo sớm về nguy cơ phá vỡ quy hoạch hoặc gây ô nhiễm môi trường.

Việc khắc phục lỗ hổng trong chứng thực đất đai không thể thực hiện bằng một giải pháp đơn lẻ mà cần một gói giải pháp đồng bộ. Trong đó, yếu tố pháp lý và quy trình chuẩn đóng vai trò nền tảng; năng lực cán bộ là điều kiện thực hiện; công nghệ thông tin là công cụ hỗ trợ; giám sát cộng đồng là cơ chế kiểm soát; và gắn kết với bảo vệ môi trường – quy hoạch là mục tiêu cuối cùng. Kinh nghiệm từ các địa phương khác như Quảng Ninh, Đồng Nai cho thấy, khi quy trình chứng thực minh bạch, dữ liệu số hóa và giám sát cộng đồng được tăng cường, tranh chấp đất đai giảm tới 60% chỉ sau 3 năm.

Lỗ hổng trong chứng thực đất đai ở xã Tân Sơn, Bắc Ninh bắt nguồn từ cả nguyên nhân pháp lý, nhân sự, hạ tầng thông tin và giám sát. Hệ quả là tranh chấp đất đai gia tăng, quy hoạch bị phá vỡ, môi trường sống nông thôn bị ảnh hưởng. Các giải pháp khắc phục phải đồng bộ, thực thi nghiêm túc và có sự giám sát thường xuyên. Đã đến lúc, các cấp chính quyền cần kiên quyết xử lý dứt điểm, để pháp luật và công lý không còn “treo” như chính những thửa đất đang bị tranh chấp cần các cơ quan chức năng vào cuộc quyết liệt đúng pháp luật mang lại quyền  lợi chính đáng cho người dân để mọi chính chính sách đều lấy người dân làm trung tâm trong kỷ nguyên vươn mình của đất nước.

PV