Vi nhựa ảnh hưởng đến loài rùa biển như thế nào?

Vi nhựa (microplastics), những mảnh nhựa có kích thước nhỏ hơn 5mm, đang trở thành một trong những mối đe dọa lớn nhất đối với hệ sinh thái biển. Chúng xuất hiện từ sự phân hủy của các mảnh nhựa lớn, từ các sản phẩm như mỹ phẩm chứa hạt vi nhựa, sợi tổng hợp từ quần áo, hoặc từ chất thải công nghiệp.

Với sự gia tăng không ngừng của ô nhiễm nhựa trên toàn cầu, vi nhựa đã len lỏi vào mọi ngóc ngách của đại dương, từ bề mặt nước đến đáy biển, từ các vùng ven bờ đến các đại dương xa xôi. Trong số các loài sinh vật biển chịu ảnh hưởng, rùa biển – một trong những loài sinh vật cổ xưa và mang tính biểu tượng của đại dương – đang đối mặt với những tác động nghiêm trọng từ vi nhựa. Bài báo này sẽ phân tích sâu sắc cách vi nhựa ảnh hưởng đến sức khỏe, khả năng sinh sản, môi trường sống của rùa biển, đồng thời đề xuất các giải pháp để giảm thiểu mối đe dọa này.

Hình ảnh rùa nhầm rác thải nhựa là thức ăn

Tác động của vi nhựa đến sức khỏe rùa biển

Rùa biển, với tập tính ăn uống không chọn lọc, thường nhầm vi nhựa với các loại thức ăn tự nhiên như sứa, tảo hoặc sinh vật phù du. Điều này đặc biệt đúng với các loài như rùa biển vích (Caretta caretta) và rùa biển xanh (Chelonia mydas), vốn có chế độ ăn đa dạng. Khi nuốt phải vi nhựa, rùa biển có thể gặp phải nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, bao gồm:

 Tắc nghẽn đường tiêu hóa

Vi nhựa, do kích thước nhỏ, dễ dàng bị rùa biển nuốt vào và tích tụ trong dạ dày hoặc ruột. Các mảnh vi nhựa có thể gây tắc nghẽn đường tiêu hóa, dẫn đến suy dinh dưỡng, giảm khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng và thậm chí tử vong. Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Environmental Pollution (2020) đã kiểm tra 102 con rùa biển từ các vùng biển Đại Tây Dương và Thái Bình Dương, phát hiện hơn 80% trong số đó có vi nhựa trong hệ tiêu hóa. Các mảnh vi nhựa này thường có dạng sợi, màng hoặc hạt nhỏ, gây tổn thương vật lý cho niêm mạc dạ dày và ruột.

Tích tụ chất độc hại

Vi nhựa có khả năng hấp thụ các chất độc hại từ môi trường biển, bao gồm kim loại nặng (như chì, thủy ngân), thuốc trừ sâu, và các hợp chất hữu cơ khó phân hủy (POPs) như PCB (polychlorinated biphenyls). Khi rùa biển nuốt vi nhựa, các chất độc này được giải phóng trong cơ thể, tích tụ trong các mô và cơ quan, gây ra các vấn đề sức khỏe lâu dài. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng sự tích tụ này có thể dẫn đến rối loạn nội tiết, suy giảm hệ miễn dịch, tổn thương gan, thận và thậm chí ung thư. Đặc biệt, rùa biển cái có thể truyền các chất độc này sang thế hệ sau thông qua trứng, làm tăng nguy cơ dị tật bẩm sinh ở rùa con.

 Ảnh hưởng đến hành vi và thể lực

Sự hiện diện của vi nhựa trong cơ thể cũng có thể ảnh hưởng đến hành vi của rùa biển. Ví dụ, rùa biển có thể cảm thấy no giả do vi nhựa lấp đầy dạ dày, khiến chúng giảm ăn thức ăn tự nhiên và trở nên suy yếu. Điều này làm giảm khả năng bơi lội, di cư và tránh các mối nguy hiểm như kẻ thù hoặc lưới đánh cá. Một nghiên cứu tại Đại học Queensland (Úc) năm 2019 cho thấy rùa biển tiếp xúc với vi nhựa có xu hướng bơi chậm hơn và ít hoạt động hơn so với những con không bị ảnh hưởng.

Ảnh hưởng đến sinh sản và vòng đời

Vi nhựa không chỉ gây hại cho rùa biển trưởng thành mà còn đe dọa đến khả năng sinh sản và sự phát triển của chúng. Rùa biển là loài có vòng đời phức tạp, trải qua nhiều giai đoạn từ khi nở đến khi trưởng thành, và vi nhựa có thể can thiệp vào từng giai đoạn này.

 Suy giảm khả năng sinh sản

Các chất độc hại từ vi nhựa, đặc biệt là những chất gây rối loạn nội tiết như phthalates hoặc bisphenol A (BPA), có thể làm suy giảm khả năng sinh sản của rùa biển. Những chất này ảnh hưởng đến hệ thống hormone, làm giảm số lượng và chất lượng trứng mà rùa cái đẻ ra. Một nghiên cứu tại Đại học Exeter (Anh) năm 2022 đã phát hiện rằng các chất độc từ vi nhựa có thể làm giảm tỷ lệ nở của trứng rùa biển, với một số ổ trứng có tỷ lệ nở giảm xuống dưới 50% ở các khu vực ô nhiễm nặng.

 Tác động đến rùa con

Rùa biển con, ngay từ khi mới nở, đã phải đối mặt với nguy cơ từ vi nhựa. Khi chúng bò từ bãi biển xuống nước, vi nhựa trong cát hoặc nước biển có thể bám vào cơ thể hoặc bị nuốt vào. Điều này làm giảm khả năng sống sót của chúng trong giai đoạn đầu đời, vốn đã rất mong manh do các mối đe dọa tự nhiên như chim săn mồi, cá lớn và điều kiện thời tiết khắc nghiệt. Hơn nữa, vi nhựa trong cát tại các bãi đẻ trứng có thể làm thay đổi nhiệt độ và độ ẩm của ổ trứng, ảnh hưởng đến tỷ lệ giới tính của rùa con. Vì giới tính của rùa biển phụ thuộc vào nhiệt độ ấp trứng (nhiệt độ cao hơn sinh ra rùa cái, thấp hơn sinh ra rùa đực), sự thay đổi này có thể làm mất cân bằng giới tính trong quần thể.

Tác động đến môi trường sống

Vi nhựa không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến rùa biển mà còn làm suy thoái các hệ sinh thái biển mà chúng phụ thuộc. Rùa biển sống ở nhiều môi trường khác nhau, từ các rạn san hô, đồng cỏ biển đến vùng nước mở, và tất cả những môi trường này đều đang bị ô nhiễm bởi vi nhựa.

Suy thoái hệ sinh thái

Các rạn san hô và đồng cỏ biển – nguồn thức ăn và nơi trú ẩn chính của rùa biển – đang bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi vi nhựa. Vi nhựa có thể làm giảm chất lượng nước, cản trở quá trình quang hợp của cỏ biển và san hô. Ví dụ, đồng cỏ biển, nguồn thức ăn chính của rùa biển xanh, có thể bị suy giảm do vi nhựa tích tụ trong trầm tích, làm giảm khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng của cỏ. Một nghiên cứu tại Indonesia năm 2021 cho thấy các khu vực đồng cỏ biển bị ô nhiễm vi nhựa có mật độ thực vật giảm tới 30% so với các khu vực sạch hơn.

Thay đổi chuỗi thức ăn

Vi nhựa cũng làm gián đoạn chuỗi thức ăn trong đại dương. Các sinh vật phù du, một nguồn thức ăn quan trọng của rùa biển, đặc biệt là rùa đồi mồi (Eretmochelys imbricata), có thể nuốt vi nhựa, dẫn đến giảm số lượng và chất lượng. Điều này gây ra hiệu ứng domino, ảnh hưởng đến các loài lớn hơn trong chuỗi thức ăn, bao gồm cả rùa biển. Ngoài ra, vi nhựa còn có thể làm tăng sự phát triển của các vi khuẩn gây bệnh trong môi trường biển, làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh cho rùa biển. Để bảo vệ rùa biển và các hệ sinh thái biển khỏi vi nhựa, cần có những hành động phối hợp trên quy mô toàn cầu.

Hình ảnh ô nhiễm nhựa ảnh hưởng đến loài rùa.

Vi nhựa đang gây ra những tác động sâu rộng và lâu dài đối với rùa biển, từ sức khỏe, sinh sản đến môi trường sống của chúng. Là một trong những loài sinh vật cổ xưa nhất của đại dương, rùa biển đang phải đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng do các hoạt động của con người, trong đó ô nhiễm vi nhựa là một yếu tố chính. Việc giảm thiểu vi nhựa đòi hỏi sự chung tay của các chính phủ, tổ chức, doanh nghiệp và từng cá nhân. Chỉ khi hành động kịp thời và quyết liệt, chúng ta mới có thể bảo vệ rùa biển và hệ sinh thái biển quý giá cho các thế hệ tương lai. Rùa biển không chỉ là biểu tượng của sự kiên cường mà còn là lời nhắc nhở về trách nhiệm của chúng ta đối với hành tinh xanh.

ThS. Nguyễn Tuấn Anh