Vai trò của đầu tư công trong phát triển bền vững

Nguồn lực đầu tư công có vai trò to lớn thúc đẩy phát triển kinh tế, chính trị, xã hội, nhất là trong xây dựng kết cấu hạ tầng, tạo môi trường thuận lợi cho sản xuất, kinh doanh, hoạt động của doanh nghiệp. Trong thời gian tới, huyện Hàm Yên, Tuyên Quang nói riêng cần thực hiện các giải pháp mạnh mẽ để khơi thông nguồn lực đầu tư công, phát huy tiềm năng, thế mạnh, phát triển nhanh, bền vững.

Theo Luật Đầu tư công (Luật số 39/2019/QH14), đầu tư công là hoạt động đầu tư của Nhà nước vào các chương trình, dự án và các đối tượng đầu tư công khác theo quy định của Luật này. Như vậy, đầu tư công là một hoạt động đầu tư của Nhà nước, sử dụng nguồn vốn chủ yếu từ ngân sách nhà nước để thực hiện thiết kế, xây dựng các dự án kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội và các chương trình, dự án phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.

Có 3 hình thức đầu tư công chính, bao gồm: Đầu tư trực tiếp: Nhà nước trực tiếp đầu tư vào các chương trình, dự án thông qua việc sử dụng nguồn vốn ngân sách nhà nước. Đầu tư gián tiếp: Nhà nước đầu tư thông qua các doanh nghiệp nhà nước, các quỹ đầu tư của Nhà nước. Đầu tư hỗ trợ: Nhà nước hỗ trợ vốn, tài chính, cơ chế, chính sách cho các tổ chức, cá nhân đầu tư vào các chương trình, dự án.

Đầu tư công có vai trò to lớn cho phát triển kinh tế, chính trị, xã hội tại Việt Nam, tập trung chủ yếu vào việc xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội, tạo môi trường thuận lợi cho phát triển kinh tế, hoạt động của doanh nghiệp. Bên cạnh đó, đầu tư công cũng chú trọng vào việc nâng cao năng lực hoạt động của cơ quan nhà nước, cải thiện quản trị quốc gia, tạo nên môi trường hành chính thông thoáng, thuận lợi cho sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp và đời sống người dân. Bên cạnh thực hiện nhiệm vụ quốc phòng, an ninh, đầu tư công còn là công cụ của Nhà nước thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội các vùng chậm phát triển, vùng khó khăn, thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng, miền. Đầu tư công còn có vai trò là “vốn mồi”, dẫn dắt đầu tư, góp phần khơi dậy tiềm năng to lớn trong nhân dân cho phát triển kinh tế - xã hội.

Thực tế, tại huyện Hàm Yên (Tuyên Quang) nói riêng, công tác đầu tư công bước đầu đạt được những kết quả thiết thực, nhiều công trình trụ sở, trường, trạm, đường giao thông,…được đưa vào sử dụng với chất lượng tốt, đời sống người dân trên địa bàn ngày càng ổn định hơn. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu nổi bật, thì còn nhiều khó khăn, thách thức, đòi hỏi sự cam kết, lời khẳng định mạnh mẽ hơn từ chính quyền, đặc biệt là trong công tác đấu thầu.  

Nhiều chuyên gia cho rằng, các cơ quan chức năng cần đặc biệt lưu tâm tới các vấn đề như tính cạnh tranh trong các gói thầu, tiêu chí mời thầu, hồ sơ dự thầu của nhà thầu, nhà thầu thân quen liên tục trúng thầu,... Hiện trạng “bất thường” có thể là dấu hiệu phản ánh những “góc khuất” cần được soi rọi.

Bên cạnh đó, về phía chủ đầu tư, bên mời thầu, doanh nghiệp cũng cần đặc biệt lưu tâm, thực hiện đúng quy định, tránh những bất cập liên quan có thể xảy ra.

Bởi, thực tế, thời gian qua, để chấn chỉnh công tác đấu thầu, luật đấu thầu 2023 và nhiều nghị định, chỉ thị được ban hành. Cùng với đó, việc các cơ quan chức năng tích cực vào cuộc thanh kiểm tra, truy tố nhiều vụ án “Đưa nhận hối lộ”, “ Lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ” “Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng” được công bố, nhiều lãnh đạo tỉnh (Vĩnh Phúc, Quảng Ngãi, Bắc Giang,... ), lãnh đạo cơ quan, đơn vị (Bệnh viện Tim Hà Nội, Sở Giáo dục và Đào Tạo Quảng Ninh, Cần Thơ, Thanh Hoá, Hà Giang,...) vướng vòng lao lý vì liên quan đến các vụ án của Công ty Cổ phần Tập đoàn Thuận An, Công ty Cổ phần tập đoàn Phúc Sơn hay việc nâng khống giá thiết bị... có lẽ là bài học thực tiễn cần được đặc biệt quan tâm, nhìn nhận.

Hình ảnh minh họa/ Nguồn Internet

Tính cạnh tranh, minh bạch trong đấu thầu

Để có cái nhìn khách quan nhất về công tác đấu thầu: Hàm Yên là một ví dụ từ đó có những nhìn nhận thực tế về những hạn chế còn tồn tại cũng như những khó khăn của chủ đầu tư, nhà thầu,…đang vướng phải. Qua quá trình thu thập dữ liệu làm minh chứng, chúng tôi đã nhận được những thông tin liên quan đến các gói thầu do Ban Quản lý dự án Đầu tư xây dựng huyện Hàm Yên (Ban QLDA huyện Hàm Yên) làm chủ đầu tư và việc trúng thầu của Công ty TNHH Vinh Ánh (công ty Vinh Ánh), Công ty TNHH Xây dựng và Thương Mại Quang Sáng (công ty Quang Sáng), Công ty TNHH Tiến Đạt, Công ty TNHH Tân Thịnh Tuyên Quang, Công ty TNHH Xây dựng và sản xuất Thành Huy (công ty Thành Huy) với nhiều dấu hiệu “bất thường”.

Trong T12/2023, công ty Vinh Ánh liên tiếp được phê duyệt trúng 3 gói thầu và từ T7-T8/2024 liên tiếp được phê duyệt trúng 4 gói thầu tại Ban QLDA huyện Hàm Yên với nhiều dấu hiệu “bất thường”, cụ thể:

Ngày 29/12/2023, ông Đỗ Văn Hòa – Phó Chủ tịch UBND huyện Hàm Yên ký quyết định số 6281/QĐ-UBND và quyết định số 6282/QĐ-UBND phê duyệt cho công ty Vinh Ánh trúng gói thầu số 10: Thi công xây dựng công trình và thiết bị khu tái định cư xã Minh Khương và xã Minh Dân thực hiện Tiểu dự án 3: Giải phóng mặt bằng địa phận huyện Hàm Yên, thuộc dự án Cao tốc Tuyên Quang - Hà Giang (giai đoạn 1), đoạn qua tỉnh Tuyên Quang với giá gói thầu 16.563.893.000 VND, giá trúng thầu 16.550.068.000 VND, sau đấu thầu chỉ tiết kiệm 13.825.000 đồng, bằng 0,083%. Và gói thầu Thi công xây dựng công trình và thiết bị khu tái định cư xã Minh Dân và xã Tân Thành thực hiện Tiểu dự án 3: Giải phóng mặt bằng địa phận huyện Hàm Yên, thuộc dự án Cao tốc Tuyên Quang - Hà Giang (giai đoạn 1), đoạn qua tỉnh Tuyên Quang với giá gói thầu 14.936.558.000 VND; Giá trúng thầu 14.921.923.000 VND, sau đấu thầu cũng chỉ tiết kiệm 14.635.000 đồng, bằng 0,098%.

Tuy nhiên, đến ngày 11/1/2024, kết quả lựa chọn nhà thầu 2 gói thầu mới được đăng tải trên cổng thông tin đấu thầu quốc gia.

Cùng ngày 29/12/2023, ông Đỗ Văn Hòa còn ký quyết định số 6283/QĐ-UBND phê duyệt cho công ty Vinh Ánh trúng gói thầu số 12: Thi công xây dựng công trình và thiết bị khu tái định cư xã Đức Ninh và xã Hùng Đức thực hiện Tiểu dự án 3: Giải phóng mặt bằng địa phận huyện Hàm Yên, thuộc dự án Cao tốc Tuyên Quang - Hà Giang (giai đoạn 1), đoạn qua tỉnh Tuyên Quang với giá gói thầu 17.708.424.000 VND, giá trúng thầu 17.691.980.000 VND. Tuy nhiên, đến ngày 17/1/2024, kết quả lựa chọn nhà thầu mới được đăng tải.

Mà, Theo thông tư liên tịch số 07/2015/TTLT-BKHĐT-BTC ngày 8/9/2015 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư - Bộ Tài chính quy định chi tiết việc cung cấp, đăng tải thông tin về đấu thầu và lựa chọn nhà thầu qua mạng (TT07) đã quy định rất rõ thời gian đăng tải KQLCNT. Theo quy định tại Khoản 1 Điều 9 TT07, đối với trường hợp tự đăng tải thông tin trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia, Bên mời thầu phải bảo đảm thời điểm tự đăng tải KQLCNT trong vòng 7 ngày làm việc, kể từ ngày văn bản phê duyệt KQLCNT được ban hành. Còn trong trường hợp BMT cung cấp, đăng tải thông tin trên Báo Đấu thầu, thì “thời hạn Báo Đấu thầu nhận được thông tin trong vòng 07 ngày làm việc, kể từ ngày văn bản phê duyệt KQLCNT được ban hành”.

Tiếp đến, ngày 4/7/2024, ông Hứa Phi Hùng – GĐ Ban QLDA huyện Hàm Yên ký quyết định số 505/QĐ-BQL phê duyệt cho công ty Vinh Ánh trúng gói thầu Xây dựng đường vào bãi rác xã Minh Dân, huyện Hàm Yên, Tuyên Quang với giá gói thầu 9,922 tỷ đồng, giá trúng thầu 9,87 tỷ đồng.

Ngày 22/7/2024, ông Hứa Phi Hùng tiếp tục ký quyết định số 555/QĐ-BQL phê duyệt cho công ty Vinh Ánh trúng gói thầu Thi công xây lắp công trình: Cải tạo, sửa chữa Trụ sở làm việc UBND thị trấn Tân Yên và xây dựng mới Nhà văn hóa thị trấn Tân Yên, Hàm Yên, Tuyên Quang với giá gói thầu 8.887.976.000 VND, giá trúng thầu 8.850.562.000 VND.

Ngày 12/8/2024, ông Hứa Phi Hùng tiếp tục ký quyết định số 606/QĐ/BQL phê duyệt cho công ty Vinh Ánh trúng gói thầu Thi công xây lắp công trình: Cải tạo, nâng cấp tuyến đường từ Km64 QL2 đi trung tâm xã Yên Lâm, Hàm Yên với giá gói thầu 13.272.370.000 VND, giá trúng thầu 13.032.562.286 VND.

Ngày 27/8/2024, ông Đỗ Văn Hòa – Phó Chủ tịch UBND huyện Hàm Yên ký quyết định số 3941/QĐ-UBND phê duyệt cho công ty Vinh Ánh trúng gói thầu Thi công xây lắp công trình: Cải tạo, nâng cấp đường ĐH.05 từ xã Thái Sơn - Thành Long - Bằng Cốc - Nhân Mục, Hàm Yên với giá gói thầu 40.216.217.000 VND.

Điều đáng nói, trong cả 7 gói thầu mà công ty Vinh Ánh liên tiếp được phê duyệt trúng thầu trong T12/2023, T7/2024, T8/2024 kể trên đều xuất hiện tiêu chí mời thầu yêu cầu các nhân sự chủ chốt như  “Chỉ Huy trưởng công trình, Cán bộ phụ trách kỹ thuật thi công Hạ tầng kỹ thuật, Cán bộ phụ trách kỹ thuật thi công Công trình giao thông, Cán bộ phụ trách an toàn lao động vệ sinh môi trường,… có hợp đồng lao động với nhà thầu”.

Liên quan đến các tiêu chí trên, phụ lục 09 thông tư 08/2022/TT-BKHĐT quy định rõ: Một số quy định của E-HSMT dẫn đến hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng, vi phạm quy định tại khoản 2 Điều 12 của Nghị định số 63/2014/NĐ-CP, gồm: 1. Đối với tất cả các gói thầu: đ) Quy định nhân sự thực hiện gói thầu phải được đóng bảo hiểm xã hội, phải là nhân sự đang ký hợp đồng lao động với nhà thầu; yêu cầu về thiết bị thi công chủ yếu, thiết bị cần thiết cho gói thầu phải thuộc sở hữu của nhà thầu mà không được đi thuê;

Chỉ thị 47/CT-TTg cũng nêu rõ: “Không được đưa ra các điều kiện để hạn chế sự tham dự thầu của nhà thầu như: Yêu cầu nhân sự thực hiện gói thầu phải được đóng bảo hiểm xã hội, phải là nhân sự đăng ký hợp đồng với nhà thầu, thiết bị thi công phải thuộc sở hữu của nhà thầu mà không được đi thuê, đã thực hiện hợp đồng tương tự trên một địa bàn cụ thể... hoặc quy định năng lực, kinh nghiệm của nhà thầu cao hơn mức yêu cầu của gói thầu...”.

Về mối quan hệ của công ty Vinh Ánh tại Ban QLDA huyện Hàm Yên cũng có nhiều dấu hiệu “bất thường” khi từ năm 2018 đến nay liên tục được phê duyệt trúng 28 gói thầu với tổng giá trị lên đến hơn 180 tỷ đồng, gần như 100% các gói thầu chỉ có công ty Vinh Ánh tham gia và trúng thầu, nhiều gói thầu tỷ lệ tiết kiệm dưới 0,1%. Công ty Vinh Ánh là nhà thầu có địa chỉ trên địa bàn huyện Hàm Yên. Người đại diện pháp luật: Ông Ngô Quang Vinh – Giám đốc.

Công ty Vinh Ánh liên tiếp được phê duyệt trúng nhiều gói thầu tại Ban QLDA huyện Hàm Yên

Ngoài ra, việc trúng thầu của Công ty Quang Sáng, Công ty TNHH Tiến Đạt, Công ty TNHH Tân Thịnh Tuyên Quang, Công ty Thành Huy tại ban QLDA huyện Hàm Yên cũng xuất hiện nhiều dấu hiệu bất thường tương tự:

Về công ty Quang Sáng: Từ T3/2024 đến T8/2024, công ty này cũng liên tiếp được phê duyệt trúng 7 gói thầu tại Ban QLDA huyện Hàm Yên với tổng giá trị ước tính lên đến hơn 72 tỷ đồng, gồm: Gói thầu Thi công xây lắp công trình:Trường THCS Minh Quang, xã Minh Hương, huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang với giá trị hơn 4,1 tỷ đồng; Gói thầu Thi công xây lắp công trình: Trường THCS Minh Tiến, xã Minh Hương, huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang với giá trị hơn 7,7 tỷ đồng; gói thầu Thi công xây lắp công trình:Trường Tiểu học Minh Quang, xã Minh Hương, huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang với giá trị hơn 5,1 tỷ đồng; Gói thầu Thi công xây lắp công trình:Trường Mầm non Minh Hương, xã Minh Hương, huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang với giá trị hơn 5,9 tỷ đồng; Gói thầu Thi công xây lắp công trình: Cải tạo, nâng cấp đường tỉnh lộ 189, đoạn từ xã Tân Thành - xã Phù Lưu, huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang với giá trị hơn 40,9 tỷ đồng; Gói thầu Thi công xây lắp công trình:Đường giao thông thôn Cây Thông đi Cây Quéo, xã Hùng Đức, huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang (Giai đoạn 2) với giá trị hơn 3,5 tỷ đồng; Gói thầu Thi công xây lắp công trình: Trường Tiểu học Yên Lâm I, xã Yên Lâm, huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang với giá trị hơn 5,6 tỷ đồng.

Từ năm 2018 đến nay, công ty Quang Sáng tham gia và trúng 26 gói thầu, 18/26 gói thầu trúng tại Ban QLDA huyện Hàm Yên với tổng giá trị ước tính khoảng 123 tỷ đồng.

Về Công ty TNHH Tiến Đạt: Từ T5/2024 đến T9/2024, được phê duyệt trúng 5 gói thầu tại Ban QLDA huyện Hàm Yên với tổng giá trị ước tính khoảng hơn 29 tỷ đồng. Từ năm 2018 đến nay, công ty này tham gia và trúng khoảng 31 gói thầu, trong đó 21/31 gói thầu trúng tại Ban QLDA huyện Hàm Yên với giá trị ước tính khoảng hơn 119 tỷ đồng.

Về công ty TNHH Tân Thịnh Tuyên Quang: Từ T4/2024 – T8/2024 cũng được phê duyệt trúng 4 gói thầu tại huyện Hàm Yên với tổng giá trị trúng thầu ước tính khoảng hơn 35 tỷ đồng. Từ năm 2018 đến nay, từng tham gia và trúng khoảng 32 gói thầu, trong đó, 21/32 gói thầu trúng tại Ban QLDA huyện Hàm Yên với tổng giá trị ước tính khoảng hơn 118 tỷ đồng.

Về công ty Thành Huy: Từ T5 đến T7/2024 được phê duyệt trúng 7 gói thầu tại Ban QLDA huyện Hàm Yên với Tổng giá trị ước tính khoảng hơn 12 tỷ đồng. Từ năm 2020 đến nay trúng 18 gói thầu tại Ban QLDA huyện Hàm Yên với tổng giá trị ước tính khoảng hơn 57 tỷ đồng.

Điều đáng nói, tất cả các công ty này đều có địa chỉ tại huyện Hàm Yên, Tuyên Quang. Trong hầu hết các gói thầu mà các công ty trúng kể trên tại Ban QLDA huyện Hàm Yên cũng đều xuất hiện tiêu chí yêu cầu “Các nhân sự chủ chốt có hợp đồng lao động với nhà thầu”. Như đã nói kể trên, tiêu chí này nằm trong điều cấm theo phụ lục 09 thông tư 08/2022/TT-BKHĐT. Ngoài ra, trong rất nhiều gói thầu các công ty này từng trúng vào những năm trước đó tại Ban QLDA huyện Hàm Yên cũng từng xuất hiện nhiều tiêu chí khác với nhiều dấu hiệu chưa phù hợp Khoản 2 Điều 12 Nghị định 63/2014/NĐ-CP như tiêu chí về bãi đổ thải,…, phần lớn các gói thầu chỉ có 1 nhà thầu tham dự, nhiều gói thầu có tỷ lệ tiết kiệm dưới 1%, thậm chí có những gói tiết kiệm thấp hơn 0,1%.

Nhiều chuyên gia nêu quan điểm “Cần phản ánh nhiều hơn những bên mời thầu và nhà thầu có quá trình gắn bó quá mật thiết lâu dài thông qua từng gói thầu cụ thể. Bởi điểm chung của những mối quan hệ này là trong HSMT xuất hiện nhiều tiêu chí chưa phù hợp, giá trúng thầu rất sát giá gói thầu được phê duyệt,... Do đó, các thông tin về mối quan hệ khăng khít giữa bên mời thầu - nhà thầu trong đấu thầu cần được công khai nhiều hơn, phổ biến rộng rãi hơn để các cơ quan chức năng vào cuộc kiểm tra, giám sát”.

HSMT xuất hiện tiêu chí “cấm” được quy định rõ tại phụ lục 09 Thông tư 08/2022/TT-BKHĐT

Giải pháp nâng cao hiệu quả đầu tư công

Tìm được giải pháp nâng cao hiệu quả đầu tư công góp phần thiết thực để đẩy nhanh và thực hiện hiệu quả tiến trình tái cấu trúc nền kinh tế, nâng cao đời sống của nhân dân. Nói về vấn đề này, một số chuyên gia về đấu thầu nêu quan điểm, giải pháp:

Chủ đầu tư, bên mời thầu, cơ quan, đơn vị thẩm định cần chủ động nghiên cứu, nâng cao trình độ quản lý, triển khai các quy định pháp luật về đấu thầu để tổ chức thực hiện việc đấu thầu đảm bảo đúng trình tự, thủ tục và thẩm quyền, trách nhiệm được giao...

Tiếp tục tăng cường, đẩy mạnh việc công khai, đăng tải đầy đủ thông tin đảm bảo chính xác, đúng trách nhiệm, thời hạn trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia và tổ chức lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư qua mạng theo đúng lộ trình quy định… Chấn chỉnh các cơ quan, đơn vị để xảy ra tình trạng chậm báo cáo, báo cáo không đầy đủ, không theo mẫu biểu hướng dẫn, không chính xác số liệu công tác đấu thầu về Bộ KH&ĐT.

Bên mời thầu, chủ đầu tư, người có thẩm quyền, hội đồng tư vấn giải quyết kiến nghị thực hiện việc giải quyết kiến nghị về lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư đảm bảo đúng thời gian, trình tự, thủ tục theo quy định.

Các cơ quan chức năng phải chủ động, tăng cường kiểm tra chuyên đề về đấu thầu (không lồng ghép vào các cuộc kiểm tra khác) và giám sát thực hiện các kết luận kiểm tra, đặc biệt là xử lý các vi phạm; tập trung kiểm tra đối với những gói thầu có ít nhà thầu tham dự, giá trị tiết kiệm thấp, gói thầu quy mô lớn, phức tạp, gói thầu đấu thầu không qua mạng, gói thầu áp dụng chỉ định thầu không tuân thủ quy định của pháp luật về đấu thầu hoặc gói thầu có nhiều kiến nghị, khiếu nại, tố cáo...Tăng cường áp dụng chế tài xử phạt hành chính đối với hành vi vi phạm quy định về đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư.

Cơ quan quản lý nhà nước về đấu thầu thuộc bộ, ngành, địa phương giám sát thường xuyên hoạt động đấu thầu để kịp thời phát hiện các hành vi nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu và có biện pháp chấn chỉnh.

Người có thẩm quyền, người đứng đầu, chủ đầu tư nâng cao vai trò, trách nhiệm trong quản lý công tác đấu thầu; đổi mới công tác thanh tra, giám sát tài chính trong toàn bộ quá trình quản lý tài chính công.

Phải đảm bảo tiếng nói của người dân được lắng nghe và phản hồi. Cần có cơ chế hiệu lực để người dân truyền đạt ý nguyện và các ưu tiên tới chính quyền; người dân phải có quyền giám sát, phản ánh, đòi hỏi...

Từ những phân tích trên, các chuyên gia về đấu thầu cho rằng cần xem xét, cải cách quy trình đấu thầu hiện tại. Tránh những tiêu chí mang tính định hướng, nguy cơ tạo lợi thế cho một số nhà thầu cụ thể, nhằm đảm bảo một sân chơi công bằng và minh bạch cho tất cả các bên tham gia. Nhờ đó, phát huy vai trò to lớn của đầu tư công trong phát triển kinh tế, xã hội.

Quế Thư