Liên hiệp Hội Việt Nam :Thách thức lớn đối với Việt Nam trong vấn đề bảo tồn các loài thú quý hiếm

Buôn bán trái phép động vật hoang dã là sự trao đổi không qua kiểm soát các loài động vật được pháp luật quốc tế và quốc gia có quy định bảo vệ. Buôn lậu động vật hoang dã có thể được thực hiện trên phạm vi quốc tế hoặc trong từng phạm vi của nước đó, đối tượng là các loài động vật và sản phẩm động vật có nguồn gốc từ môi trường tự nhiên còn gọi là động vật hoang dã hoặc động vật rừng, sinh vật rừng.

Việc buôn bán này liên quan tới các cá thể động vật còn sống hay đã chết, cũng như các sản phẩm có nguồn gốc từ các loài động vật đó như da, các đồ vật bằng da, mai rùa, đồi mồi, san hô. Nó thường liên quan tới tội phạm có tổ chức hoặc các băng đảng xã hội đen, việc buôn bán trái phép động vật hoang dã không chỉ gây phương hại tới phát triển bền vững và an ninh của các nước bị ảnh hưởng mà đây còn là mối đe dọa lớn tới sự tồn vong của hàng triệu động vật trên trái đất. Theo Liên Hiệp Quốc thì hoạt động buôn bán các sản phẩm hoang dã là loại tội phạm sinh lời nhiều thứ tư trên thế giới, sau nạn buôn bán ma túy, buôn bán người và vũ khí. Ước tính hàng năm thế giới thất thoát 48-153 tỷ USD do nạn buôn bán các sản phẩm hoang dã, gần tương đương với mức viện trợ phát triển chính thức trên toàn cầu hàng năm (135 tỷ USD). Buôn bán trái phép động vật hoang dã đã trở thành một trong những nguyên nhân chính của việc biến mất các loài động vật, sau khi các quần thể này bị suy giảm do săn bắt, buôn bán. Hiện nay, số lượng và quy mô của nhiều quần thể động vật hoang dã đang bị suy giảm trên toàn thế giới. Việc săn bắt và buôn bán động vật hoang dã bất hợp pháp đe dọa sự tồn tại lâu dài của quần thể nhiều loài, trong đó, voi Châu Phi, tê giác, hổ và tê tê là những loài trong tâm ngắm. Thiệt hại môi trường sống và săn bắn bất hợp pháp cho buôn bán động vật hoang dã xuyên quốc tế là hai nguyên nhân chính làm mất sự đa dạng sinh học, các vùng hoang dã, động vật hoang dã là tài sản lớn của du lịch sinh thái 

Chợ chim tự nhiên được bày bán công khai trên Đại lộ Thăng Long

Việc buôn bán động vật hoang dã bất hợp pháp xuất hiện tràn lan và trở thành một trong những hoạt động kinh tế bất hợp pháp lớn nhất, tương đương với lượng thuốc phiện và vũ khí bị buôn lậu. Buôn bán động vật hoang dã là vấn đề liên quan đến sự bảo tồn môi trường nghiêm trọng, ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng tồn tại của nhiều quần thể động vật hoang dã và là một trong những mối đe dọa lớn đối với sự tồn tại của các loài động vật có xương sống. Buôn bán trái phép động vật hoang dã dẫn đến sự xuất hiện và lây lan của các bệnh truyền nhiễm mới ở người, bao gồm cả các loại virus mới xuất hiện.

Trên thế giới, Việt Nam và Trung Quốc là hai trong số những quốc gia có sự tiêu thụ động vật hoang dã cũng như các sản phẩm liên quan đến động vật hoang dã lớn nhất thế giới. Đặc biệt là các sản phẩm: ngà voi, sừng tê giác, cao hổ... Tại Việt Nam, mặc dù việc buôn bán ngà voi, sừng tê giác không diễn ra ngang nhiên, nhưng đây là một thị trường "ngầm" hết sức sôi động, với nhiều sản phẩm từ động vật hoang dã được mua bán, trao đổi. Trong một phóng sự điều tra gần đây về tình trạng buôn bán và tiêu thụ sản phẩm từ động vật hoang dã đang nguy cấp như voi và tê giác cho thấy chỉ trong vòng một năm, những bộ phận của hơn 900 chú voi, 600 chú tê giác, hơn 200 chú hổ và nhiều động vật hoang dã khác bị bày bán và tiêu thụ tại Nhị Khê, Thường Tín, Hà Nội.

Cùng với nền kinh tế phát triển mạnh mẽ và sự phổ biến của mạng Internet, gần như ai cũng sở hữu ít nhất một vài tài khoản mạng xã hội. Điều này khiến cho việc buôn bán các sản phẩm từ động vật hoang dã diễn ra dễ dàng hơn bao giờ hết. Không khó để tìm thấy những bức ảnh, thậm chí cả video clip quảng cáo cho những sản phẩm bất hợp pháp này trôi nổi trên mạng xã hội. Việc buôn bán những động vật hoang dã, quý hiếm trên mạng xã hội ngày một trở nên phổ biến vì quá nhanh gọn, tiện lợi, dễ bảo mật thông tin, không mất phí quảng cáo, và đặc biệt là dễ dàng qua mặt được các cơ quan chức năng. Đây là một thách thức rất lớn đối với cơ quan chức năng, các tổ chức bảo vệ động vật hoang dã việc phòng, chống nạn buôn bán các sản phẩm động vật hoang dã. Theo số liệu từ Trang Nguyễn (người sáng lập và điều hành tổ chức WildAct tại Việt Nam) cùng nhóm hoạt động bảo tồn động vật hoang dã, chỉ trong vòng 6 tháng điều tra và thống kê 46 tài khoản Facebook ở Việt Nam, đã tìm thấy hơn 26.000 sản phẩm làm từ động vật hoang dã cần được bảo vệ như: ngà voi, tay gấu, vẩy tê tê, cùng với da, xương và lanh hổ! Chính vì vậy, để đối phó một cách hiệu quả hơn với những phương thức và thủ đoạn buôn bán những sản phẩm từ động vật hoang dã như thế này, các cơ quan chức năng cũng cần phải nhanh nhạy và thay đổi phương pháp điều tra, tiếp cận mới có thể theo kịp các thủ đoạn tinh vi mới này của những tên tội phạm.

Chợ trên mạng âm thầm nhưng nhộn nhịp

Trong việc bảo tồn các động thực vật hoang dã cần sự phối hợp của rất nhiều lực lượng chức năng, các biện pháp và cách thức khác nhau. Trong đó, một trong những vấn đề hết sức quan trọng mang tính quyết định đó là, chúng ta sẽ không thể bảo tồn được các loài động thực vật hoang dã quý hiếm khi mà nạn buôn bán các sản phẩm động thực vật hoang dã vẫn còn hết sức sôi động như hiện nay. Quy luật kinh tế thị trường, có cầu thì ắt có cung. Chính vì vậy, khi mà còn nhiều nơi trên thế giới (điển hình như Việt Nam, Trung Quốc) nhu cầu sử dụng và tiêu thụ động vật hoang dã còn lớn với giá cả rất cao, thì việc bảo tồn các động vật hoang dã quý hiếm (voi, tê giác, hổ...) vẫn sẽ là bài toán chưa có lời giải.

Những chiếc ngà voi bị cơ quan chức năng thu giữ 

Để giải quyết vấn đề này, nhiều ý kiến cho rằng, hệ thống luật pháp của Việt Nam chưa nghiêm, chưa đủ tính răn đe để ngăn chặn và phòng ngừa nạn buôn bán động vật hoang dã. Tuy nhiên, có một thực tế cho thấy nhiều tổ chức, cá nhân đã bất chấp hàng rào pháp lý, vi phạm pháp luật vì lợi nhuận lớn từ việc buôn bán động vật hoang dã bất hợp pháp. Đã có dữ liệu thực tế cho rằng, trên quy mô toàn cầu, tội phạm về động vật hoang dã chỉ đứng sau tội phạm về buôn bán vũ khí, ma túy và nạn buôn người.

Chế tài xử lý nghiêm khắc là cần thiết, nhưng không phải là giải pháp duy nhất phát huy hiệu quả. Chẳng hạn, Liên Hợp quốc đã thừa nhận, nhiều quốc gia thất bại trong cuộc chiến chống buôn bán ma tuý, dù hình phạt cho hành vi buôn bán ma tuý rất nặng, thậm chí là tử hình, nhưng tội phạm vẫn rất nhiều.

Để kiểm soát buôn bán động vật hoang dã có hiệu quả, chúng ta cần triển khai đồng bộ các biện pháp tổng thể, trong đó thực thi pháp luật là rất quan trọng. Cần có sự phối hợp tốt hơn giữa các khâu, tăng cường năng lực, nâng cao hiệu quả điều tra, truy tố, xét xử, kết hợp với tuyên truyền, phổ biến, cải thiện sinh kế và áp dụng công nghệ trong truy xuất nguồn gốc động vật hoang dã; dự báo, ngăn chặn, cắt đứt từ xa các chuỗi hành trình động vật hoang dã bất hợp pháp từ bất kỳ hướng nào, kể cả từ trong nước hay ngoài nước.

Hà Thanh