Liên hiệp hội Việt Nam: Vấn đề sử dụng động vật hoang dã trong biểu diễn xiếc ở Việt Nam

Đầu tháng 6/2018, Liên minh châu Á vì động vật (Asia For Animals Coalition - AFA) đã gửi thư ngỏ đến Bộ trưởng Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch kêu gọi cấm sử dụng động vật hoang dã trong hoạt động biểu diễn tại Việt Nam.

Với thời gian đã tròn 3 năm, vậy tình hình sử dụng động vật hoang dã trong biểu diễn ở Việt Nam kể từ đó đến nay diễn ra như thế nào? Chúng ta cùng tìm hiểu trong bài viết này.

Gấu được nghệ sĩ xiếc dẫn vào lồng mà không cần phải tiêm thuốc gây mê như các chuyến cứu hộ gấu khác. Ảnh Internet

Trở lại thời gian này cách đây tròn 3 năm, khi truyền thông đưa tin rộng rãi về việc AFA gửi thư ngỏ đến Bộ trưởng Nguyễn Ngọc Thiện về việc kêu gọi Việt Nam cấm sử dụng động vật hoang dã trong các hoạt động biểu diễn. Trong thư của mình, AFA bày tỏ mối quan ngại sâu sắc tình trạng lạm dụng động vật hoang dã trong hoạt động biểu diễn xiếc phục vụ mục đích giải trí trên khắp Việt Nam. Tổ chức này cũng công bố, có tới 19 loài vật khác nhau đang được sử dụng để biểu diễn tại các rạp xiếc, trong đó có cả những loài được xếp vào dạng nguy cấp ở Việt Nam. Thông tin này nhận được nhiều ý kiến trái chiều của những người ở cả trong và ngoài cuộc. Điều này là hoàn toàn có thể hiểu được bởi vì hiện nay, trên thế giới các nước cũng có quan điểm khác nhau trong việc sử dụng động vật hoang dã vào hoạt động biểu diễn. Trong khi nhiều nước vẫn cho phép điều này, thì các quốc gia Mỹ, Australia, Bồ Ðào Nha, Ðan Mạch, Thụy Ðiển, Pháp... đã đưa ra luật cấm việc sử dụng động vật hoang dã vào hoạt động biểu diễn. Qua tìm hiểu sâu hơn về việc sử dụng, huấn luyện và thuần hóa động vật hoang dã để biểu diễn, chủ yếu là trong nghệ thuật xiếc chúng ta biết rằng các loài động vật này bị bắt từ thiên nhiên hoang dã ngay từ khi còn rất nhỏ. Phần lớn chúng bị xiềng xích, đánh đập, bị bỏ đói... trong quá trình "tập luyện" để buộc chúng phải tuân theo ý muốn của người huấn luyện phục vụ cho mục đích giải trí cho khán giả. Chúng ta cần biết rằng, để có được một thời gian ngắn chỉ vài chục phút gây sự tò mò, hiếu kỳ của khán giả, thì cả người huấn luyện và các loài động vật hoang dã phải trải qua rất nhiều quá trình "tập luyện" vất vả, đặc biệt là đối với các loài hoang dã. Chế độ huấn luyện mang tính ngược đãi, hành hạ, bị khống chế bằng sự sợ hãi và đe dọa để ép buộc chúng phải thực hiện các hành vi phi tự nhiên trong trạng thái căng thẳng tột độ. Điều này là hiển nhiên, vì chúng ta đều biết chúng có bản năng tự do trong thiên nhiên, không chịu sự quản thúc, ép buộc theo ý chí của con người. Một điều đáng nói ở đây, là rất nhiều loại bị sử dụng tại các rạp xiếc, như voi, hổ, gấu, khỉ... là những loài động vật hoang dã đang bị đe dọa tuyệt chủng và cần được bảo vệ. Bên cạnh đó, qua thông tin từ báo chí, chúng ta có thể thấy nhiều trường hợp thương tâm đối với các loài động vật hoang dã trong các đoàn xiếc. Cụ thể, cuối năm 2011, một chú voi đã bị chết vì đói và lạnh, khi vận chuyển đến Quảng Nam để biểu diễn xiếc. Ngoài ra, còn nhiều trường hợp nghiêm trọng đối với tính mạng và sức khỏe của huấn luyện viên và khán giả, khi bị các loài động vật hoang dã của ở các đoàn xiếc gây nên.

Tuy nhiên, ở chiều ngược lại, nhìn từ góc độ của các đoàn xiếc, cụ thể từ trường hợp của Liên đoàn xiếc Việt Nam chúng ta cần thấy rằng, ngành xiếc có lịch sử khá lâu đời, tính đến nay đã được hơn 65 năm, từ thời cố NSND Tạ Duy Hiền, ông tổ của ngành xiếc về điều khiển và đã có kinh nghiệm nhiều năm về huấn luyện xiếc thú. Theo chia sẻ của NSƯT Tống Toàn Thắng - Phó Giám đốc Liên đoàn xiếc Việt Nam thì mặc dù, không loại trừ có những trường hợp hành hạ, ngược đãi với động vật ở một số đoàn xiếc, nhất là các đoàn xiếc tư nhân, gánh xiếc gia đình.để huấn luyện được các loài thú, đặc biệt là các loài thú hoang dã, thì yếu tố quan trọng nhất là tình cảm gần gũi giữa con người với con vật. Vì vậy, phần lớn những nghệ sĩ theo được nghề và thành tài trong lĩnh vực huấn luyện xiếc thú đều phải có tình yêu thương với các loài vật, sự nhẫn nại, kiên trì... mới có thể thành công. Ngoài ra, cũng theo ông Tống Toàn Thắng, liên đoàn xiếc Việt Nam hiện có 20 công nhân làm nhiệm vụ chăm sóc các thú nuôi hàng ngày. Có một bộ phận thú y tiêm chủng định kỳ cho các con vật, có bộ phận hậu cần tuyển chọn thực phẩm và chế biến thức ăn cho thú nuôi đảm bảo vệ sinh, an toàn thực phẩm. Hiện nay tại Liên đoàn xiếc Việt Nam cũng đã tiếp cận cách thuần hóa khoa học, có sự nghiên cứu đúc kết kinh nghiệm từ các đoàn xiếc trên thế giới để có thêm nhiều kỹ năng mới trong huấn luyện, thuần hóa các loài vật. Vì vậy, gắn liền với xiếc thú là những diễn viên, huấn luyện viên gắn bó với nghề này để mưu sinh. Với ngành xiếc nói chung, và lĩnh vực xiếc thú nói riêng, phần lớn trong số họ đều có mức sống không cao, phải làm việc trong môi trường rất vất vả, căng thẳng và thù lao thấp. Qua tìm hiểu, với thu nhập không đảm bảo, nhiều người đã bỏ nghề, phần lớn những người còn ở lại là do yêu nghề hoặc chưa thể tìm được công việc khác phù hợp. Nhìn vào góc độ này, việc chuyển đổi từ xiếc sử dụng động vật hoang dã sang dùng thú nuôi, tiến tới xóa bỏ hoàn toàn xiếc thú cần phải có lộ trình, cũng như tính đến các vấn đề xã hội như: giải quyết công ăn việc làm, hỗ trợ cho các huấn luyện viên, các đoàn xiếc, vấn đề chăm sóc, cứu hộ các loài thú hoang dã sau khi chuyển ra khỏi các đoàn xiếc... Mặc dù còn gặp nhiều khó khăn, nhưng có thể nói các rạp xiếc mà điển hình là Rạp xiếc Trung ương là một trong những đơn vị thực hiện rất tốt việc chấm dứt sử dụng động vật hoang dã trong các hoạt động biểu diễn. Ngày 15/6/2021 vừa qua, bốn cá thể gấu cuối cùng tại rạp xiếc đã được tự nguyện chuyển giao cho Trung tâm Cứu hộ gấu Việt Nam chăm sóc, dưới sự chứng kiến và giám sát của Chi cục Kiểm lâm thành phố Hà Nội. Cách đây 5 năm, Liên đoàn xiếc Việt Nam đã có lộ trình chuyển đổi, tạo ra góc nhìn khác hơn cho khán giả về môn xiếc thú. Liên đoàn đã thuần hóa, dạy cả lợn, mèo sắp tới có cả trâu, vẹt. Trong quá trình chuyển đổi dần từ thú hoang dã sang vật nuôi, cũng gặp nhiều khó khăn, bất cập. Thứ nhất là phải chuẩn bị số lượng vật nuôi, tuyển chọn vật nuôi, về trang thiết bị và xây dựng đề án tiết mục cụ thể để tập luyện. Có nhiều loại thú nuôi mới, chưa bao giờ diễn nên phải nghiên cứu, tìm tòi tập tính của chúng để tạo ra những tiết mục hay, hấp dẫn.

Bốn cá thể gấu cuối cùng tại Rạp xiếc Trung ương được chuyển tới Trung tâm cứu hộ gấu Việt Nam. Ảnh Internet

Như vậy, có thể thấy việc sử dụng động vật hoang dã trong biểu diễn nghệ thuật mặc dù còn nhiều ý kiến khác nhau, tuy nhiên với xã hội ngày càng tiến bộ và đề cao tính nhân văn như xã hội Việt Nam hiện nay, việc sử dụng động vật hoang dã để làm trò vui giải trí cần từng bước được xóa bỏ. Điều này không chỉ vì sự sông của những loài động vật hoang dã, mà còn vì chính con người. Việc chấm dứt sử dụng động vật hoang dã nói riêng, các loài động vật nói chung trong hoạt động biểu diễn chính là một thông điệp mạnh mẽ về việc tôn trọng thiên nhiên mà cuộc sống của chúng ta đang phụ thuộc vào như hiện nay.

Hoàng Ngọc