Đê điều – “lá chắn” bị thủng và những rủi ro khôn lường

Đê điều từ lâu được coi là tuyến phòng thủ quan trọng, bảo vệ cư dân và sản xuất nông nghiệp trước thiên tai, đồng thời góp phần điều tiết dòng chảy và duy trì sự ổn định hệ sinh thái. Với đặc thù là vùng đất sản xuất nông nghiệp và dân cư sinh sống ven sông, hệ thống đê bao tại Đắk Lắk có ý nghĩa đặc biệt trong việc đảm bảo sinh kế và an toàn của hàng nghìn hộ dân.

Tại xã Dur Kmăl (huyện Krông Ana), đê bao Quảng Điền là một trong những tuyến trọng yếu. Không chỉ giữ vai trò bảo vệ đất đai, nhà cửa khỏi ngập úng, lũ lụt, khu vực này còn là “vùng trũng sinh thái”, có chức năng tiêu thoát nước mùa mưa và là nơi cư trú của nhiều loài thủy sinh bản địa.

Đê bao Quảng Điền là một trong những tuyến trọng yếu

Địa chất tại Dur Kmăl chủ yếu là cát và đá phong hóa lâu năm, vốn có độ ổn định thấp, dễ sạt lở, sụt lún. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và mưa lũ cực đoan ngày càng gia tăng, việc giữ gìn hành lang an toàn đê điều ở đây có ý nghĩa sống còn. Bất kỳ tác động nào cũng có thể làm mất đi “lá chắn tự nhiên”, gây tổn thương nghiêm trọng đến môi trường và đời sống cộng đồng.

Thế nhưng, thay vì được bảo vệ nghiêm ngặt, hành lang đê điều tại Dur Kmăl lại đang bị xâm phạm nghiêm trọng.

Theo ghi nhận của phóng viên và xác nhận từ chính quyền địa phương cho thấy tuyến đê Quảng Điền, hàng chục công trình nhà ở kiên cố đã được xây dựng ngay trong phạm vi hành lang bảo vệ đê. Không chỉ vậy, một số trạm bơm phục vụ sản xuất nông nghiệp, thậm chí công trình tự phát chưa rõ mục đích sử dụng đất, cũng đang tồn tại và hoạt động. Những “công trình lạ” này không chỉ làm biến dạng không gian quản lý đê mà còn trực tiếp gia tăng nguy cơ mất an toàn, nhất là trong mùa mưa bão.

Việc xây dựng công trình kiên cố ngay trên hoặc sát hành lang bảo vệ làm thay đổi kết cấu địa chất xung quanh, tăng tải trọng lên thân và chân đê. Những tác động này có thể dẫn đến thấm, nứt, xói lở, thậm chí nguy cơ vỡ đê khi xảy ra lũ lớn. Đáng lo ngại hơn, nhiều công trình còn xây dựng trái phép, không qua thẩm định, không tuân thủ tiêu chuẩn kỹ thuật, khiến nguy cơ tiềm ẩn càng khó lường.

Ông Y Toan Hmôk – Phó phòng Kinh tế xã Dur Kmăl, chia sẻ: “Việc xây dựng công trình kiên cố dọc theo bờ đê đã làm gia tăng áp lực, đe dọa nghiêm trọng đến an toàn khu dân cư. Nếu mưa lớn kéo dài hoặc lũ quét xảy ra, nguy cơ sụp đổ, thiệt hại về người và tài sản là rất lớn.”

Không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến tính mạng, sinh kế người dân, tình trạng lấn chiếm còn phá vỡ chức năng sinh thái tự nhiên, vùng trũng tiêu thoát nước bị thu hẹp, môi trường sống của các loài thủy sinh bị biến đổi.

Các hành vi vi phạm đến khu vực hành lang bảo vệ đê điều được quy định rõ tại Điều 26 Luật Đê điều 2006

Theo Luật Đê điều năm 2006, Điều 7 quy định nghiêm cấm các hành vi xây dựng công trình trái phép trong phạm vi bảo vệ đê. Điều 26 và 27 của luật cũng nêu rõ việc sử dụng đất trong phạm vi bảo vệ đê phải tuân theo quy hoạch, được cơ quan có thẩm quyền cho phép, đồng thời đảm bảo không ảnh hưởng đến an toàn đê.

Bên cạnh đó, Luật Đất đai 2013 và Luật Xây dựng 2014 (sửa đổi 2020) đều khẳng định: việc sử dụng đất sai mục đích, xây dựng công trình không phép hoặc trái phép đều là hành vi vi phạm pháp luật, phải bị xử lý bằng hình thức cưỡng chế tháo dỡ, khôi phục hiện trạng, đồng thời xử phạt hành chính theo Nghị định số 104/2017/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực phòng, chống thiên tai, khai thác và bảo vệ công trình thủy lợi, đê điều.

Thế nhưng, tại Dur Kmăl, hàng chục công trình vẫn ngang nhiên tồn tại, cho thấy sự lỏng lẻo trong công tác quản lý đất đai và xây dựng. Việc buông lỏng này đặt ra câu hỏi về trách nhiệm của chính quyền cơ sở, đồng thời làm dấy lên lo ngại rằng các vi phạm có thể bị “hợp thức hóa” qua những điều chỉnh quy hoạch thiếu căn cứ.

Trước nguy cơ thiên tai cực đoan, UBND tỉnh Đắk Lắk đã ban hành Văn bản số 538/UBND-NNMT (ngày 14/7/2025), yêu cầu các cơ quan chức năng khẩn trương kiểm tra, rà soát toàn bộ hệ thống đê điều, phương án hộ đê và các công trình trong khu vực có nguy cơ cao. Văn bản nhấn mạnh nguyên tắc “4 tại chỗ”, đồng thời yêu cầu khắc phục hư hỏng, gia cố những điểm xung yếu trước mùa mưa bão.

Việc xâm phạm đến hành lang đê điều gây ảnh hưởng trực tiếp đến tính mạng, sinh kế người dân cũng như môi trường sinh thái tự nhiên

Chính quyền xã Dur Kmăl cũng định hướng triển khai kế hoạch đối thoại, tuyên truyền, vận động người dân tự tháo dỡ, di dời công trình. Tuy nhiên, theo tinh thần chỉ đạo của tỉnh, việc xử lý không thể chỉ dừng ở vận động, mà phải “kiên quyết ngăn chặn tình trạng vi phạm mới và xử lý dứt điểm các sai phạm hiện hữu”.

Các công trình này vô hình trung đặt cả cộng đồng vào tình thế rủi ro. Một khi đê vỡ, thiệt hại không chỉ là tài sản của các hộ vi phạm mà còn kéo theo tính mạng, tài sản của hàng nghìn hộ dân sinh sống ở hạ du. Đây là “cái giá” mà xã hội không thể trả chỉ vì sự dễ dãi trong quản lý và ý thức vi phạm của một số cá nhân.

Song song với đó, để ngăn chặn hiểm họa từ các công trình trái phép, cần triển khai đồng bộ các nhóm giải pháp:

• Quản lý, quy hoạch rõ ràng: Cắm mốc hành lang bảo vệ đê điều, cập nhật lại quy hoạch sử dụng đất để loại bỏ nguy cơ chồng lấn, mập mờ, lập bản đồ số hiện trạng vi phạm, khoanh vùng hành lang.
• Xử lý nghiêm vi phạm: tạm đình chỉ, niêm phong trạm bơm tự phát; lập phương án cưỡng chế, tái định cư nhân văn với hộ dân yếu thế; xem xét cấp phép có điều kiện cho công trình phục vụ công cộng nếu phù hợp quy hoạch và tiêu chuẩn an toàn. 
• Truyền thông, nâng cao nhận thức: Giúp người dân hiểu rằng xây dựng trong khu vực cấm không chỉ vi phạm pháp luật, mà còn tự đặt gia đình vào tình thế nguy hiểm.
• Chủ động phòng chống thiên tai: Gia cố các điểm đê xung yếu, huy động lực lượng, phương tiện ứng cứu kịp thời, không để bị động khi mưa lũ xảy ra.
• Cắm mốc, lắp camera, công khai đường dây nóng, huy động giám sát cộng đồng; kiểm điểm trách nhiệm tập thể, cá nhân để răn đe, ngăn tái diễn.

Để bảo vệ hành lang đê điều cần có đồng lòng giữa chính quyền và người dân

Từ tình trạng lấn chiếm hành lang an toàn đê điều ở xã Dur Kmăl, đây như là hồi chuông cảnh tỉnh về công tác quản lý đất đai, phòng chống thiên tai tại Đắk Lắk nói riêng cũng như cả nước nói chung. Nếu không có sự vào cuộc quyết liệt từ chính quyền và sự đồng thuận từ người dân, những công trình kiên cố hôm nay có thể trở thành “tử huyệt” cho cả cộng đồng trong tương lai.

Bảo vệ hành lang đê điều không chỉ là tuân thủ pháp luật, mà còn là trách nhiệm bảo vệ môi trường và an toàn xã hội – nền tảng quan trọng để phát triển bền vững cho thế hệ mai sau.

Lê Hoài