Chứng rối loạn thiếu hụt thiên nhiên - một vấn đề mới cần giải quyết tại các đô thị hiện nay

Trong những năm gần đây, trên trường quốc tế, một quốc gia dù rất nhỏ bé nhưng được nhắc đến nhiều lần đó là Bhutan. Nó đặc biệt ở chỗ, khi nhắc đến quốc gia này, thì điều mà mọi người thường nghĩ đến đó là hai từ "hạnh phúc".

Một điều đặc biệt nữa là quốc gia này có thành lập Trung tâm Tổng hạnh phúc quốc gia, mà Giám đốc của Chương trình này là tiến sĩ Hà Vĩnh Thọ - một người Việt Nam. Trong cuốn sách mới xuất bản của ông "Hạnh phúc là con đường", có một nội dung gây chú ý được ông đề cập tới đó là "Chứng rối loạn thiếu hụt thiên nhiên". Vậy chứng rối loạn thiếu hụt thiên nhiên là gì? Ở Việt Nam có vấn đề này không? Và biện pháp khắc phục nó là gì? Chúng ta cùng nhau tìm hiểu trong nội dung bài viết này.

Mô hình công viên cây xanh đô thị. Ảnh Internet

Rối loạn thiếu hụt thiên nhiên là một khái niệm được Richard Louv tạo ra, mô tả cái giá mà con người phải trả khi tách rời khỏi tự nhiên. Nguyên nhân cho sự tách rời này bao gồm: sự phát triển nhanh chóng của mạng xã hội, quy hoạch đô thị kém, sự biến mất của các không gian mở, giao thông đường phố gia tăng, bỏ qua tầm quan trọng của thế giới tự nhiên trong giáo dục và nỗi sợ hãi của cha mẹ học sinh được phóng đại bởi báo chí, phương tiện truyền thông.

Một loạt bằng chứng khoa học cho thấy Rối loạn thiếu hụt thiên nhiên là tác nhân gây suy yếu khả năng sử dụng các giác quan, gây khó khăn trong chú ý, tình trạng béo phì và tỷ lệ mắc bệnh về cảm xúc và thể chất cao hơn. Nghiên cứu cũng cho thấy sự thiếu hụt này làm suy giảm kiến thức sinh thái và khả năng chăm sóc thế giới tự nhiên, những vấn đề kết nối rộng hơn tới hiện tượng mà các chuyên gia chăm sóc sức khỏe gọi là "dịch bệnh của việc thiếu hoạt động" và việc ít quan tâm đến vui chơi độc lập.

Từ khái niệm, cũng như các biểu hiện của chứng rối loạn thiếu hụt thiên nhiên, đối chiếu với Việt Nam, nhất là các khu đô thị và thành phố lớn, chúng ta thấy rất rõ điều này.

Thứ nhất, với mạng internet và các trò chơi giải trí vô cùng đa dạng phong phú như hiện nay, trẻ em ở Việt Nam được tiếp xúc quá sớm với các thiết bị kỹ thuật số. Bên cạnh những bệnh lý về thị giác, vận động, thì nó cũng đưa đến những hậu quả vô cùng to lớn về tâm sinh lý của trẻ em. Trong đó phổ biến là tình trạng trẻ em không thể làm chủ cơn nóng giận và cảm xúc bất an, không thể điều tiết được cảm xúc, bất an, không thể hòa đồng cùng với bạn bè trang lứa. Điều đáng nói là những trẻ em này luôn có một điểm tương đồng dễ nhận thấy, đó là trên tay các em luôn có một thứ "thuốc gây nghiện" đáng sợ mang tên "thiết bị công nghệ". Điều này có thể thấy ngày càng phổ biến ở Việt Nam cả nông thôn và thành thị, với các em còn rất nhỏ nhưng đã sử dụng rất thành thạo các thiết bị công nghệ. Hậu quả là, tỷ lệ các bé đeo kính (cận, loạn, viễn thị) và các tật về thị giác ngày càng nhiều. Cùng với đó là căn bệnh ngập chìm trong thế giới ảo, nơi mà các em có thể có được mọi thứ.

Thứ hai, vấn đề quy hoạch đô thị ở Việt Nam. Với sự phát triển của khoa học công nghệ, cùng với mức độ tập trung dân cư ngày càng đông đúc ở các đô thị lớn, một loạt các công trình cao tầng đã mọc lên ở các thành phố, thị xã để giải quyết nhu cầu về chỗ ở cho cư dân đô thị. Tuy nhiên, vì lợi ích kinh tế, cùng với tầm nhìn quy hoạch đô thị còn hạn chế, nên chúng ta có thể thấy, chúng ta đang xây dựng lên những "rừng bê tông" trong các đô thị với các khu chung cư, trung tâm tài chính san sát nhau tạo nên sự ngột ngạt ở các thành phố lớn do thiếu các công viên, cây xanh. Để tạo nên lợi nhuận tối đa, các nhà đầu tư đã tận dụng từng mét đất để xây dựng, cố ý bỏ qua các cảnh quan đi kèm như công viên, vườn hoa, cây xanh. Chính vì vậy, rất nhiều khu chung cư, mặc dù được gắn mác là "cao cấp" nhưng hầu như cư dân ở đó chỉ được hưởng trọn vẹn các lợi ích trong diện tích sàn mà họ đã bỏ tiền ra để mua. Hệ quả là, cư dân sống ở trong các khu đô thị mà nhất là các trẻ em hầu như không có cơ hội để trải nghiệm đời sống ngoài thiên nhiên. Lịch trình lặp đi lặp lại của các em là buổi sáng ra khỏi bốn bức tường của khu chung cư, đi trên những con đường đặc kín các phương tiện giao thông đang xả khói và bụi để đến với lớp học cũng bốn bức tường như vậy.

Thứ ba, là nỗi sợ hãi của cha mẹ trước sự phóng đại quá mức của báo chí và các mạng xã hội về các vấn đề rủi ro với trẻ em. Có thể thấy, chưa bao giờ cha mẹ lại luôn có cảm giác lo sợ, bất an cho con cái của mình như hiện nay. Với sự bao bọc quá mức của cha mẹ, cộng với văn hóa đô thị "đèn nhà ai nhà ấy rạng", do vậy trẻ em ở các thành phố rất ít không gian để chơi đùa sau giờ học, cùng như trong thời gian rảnh rỗi của các kỳ nghỉ hè, nghỉ lễ. Do thiếu sự tương tác, trải nghiệm trong thiên nhiên, nên trẻ em và ngay cả chính cha mẹ cũng thiếu rất nhiều kỹ năng để xử lý các vấn đề mà đối với các thế hệ trước đây là rất đơn giản. Đơn cử, là mấy năm trước khi trên báo chí, mạng xã hội lan truyền về sự nguy hiểm của "kiến ba khoang", "bọ xít"... Tuy nhiên, nếu những ai ở nông thôn thì thấy rằng những con vật đó không nguy hiểm tới mức bị "phóng đại" như vậy. Và cái vòng luẩn quẩn lại lặp lại, vì sợ nên cha mẹ không cho con cái được chơi, được trải nghiệm ngoài thiên nhiên. Ngược lại, vì không được chơi, trải nghiệm thực tế ngoài thiên nhiên nên gần như các em không có một chút kỹ năng nào để có thể xử lý các tình huống xảy ra với mình. Những năm gần đây, ở các trường học đã bổ sung thêm môn học "kỹ năng sống", tuy nhiên môn học này vẫn mang tính hình thức, lý thuyết mà không có nhiều thực hành trong thực tế cuộc sống. Và do vậy, hiệu quả của môn học này đưa lại vẫn chưa đạt được như mong muốn.

Vấn đề cây xanh đô thị hiện đại. Ảnh Internet

Chính vì những lý do trên, để có thể "chữa trị" một cách hiệu quả đối với chứng Rối loạn thiếu hụt thiên nhiên thì không gì tốt hơn đó là cho trẻ em được tiếp xúc nhiều hơn với môi trường tự nhiên, bao gồm cả thiên nhiên quanh khu vực đô thị. Khi làm tốt điều này, các lợi ích mà trẻ em thu được là rất lớn, có thể đơn cử các lợi ích sau:

Một là, trẻ em sẽ hòa hợp với nhau hơn. Qua việc được chơi đùa trong tự nhiên, trẻ em có cảm xúc tích cực hơn về nhau vì qua việc sống cùng nhau trong môi trường tự nhiên sẽ kích thích tương tác xã hội giữa các em. Mặt khác, điều này có thể làm giảm và loại bỏ hành vi bắt nạt ở trẻ.

Hai là, tăng cường trí tưởng tượng ở trẻ. Những trải nghiệm ban đầu với thế giới tự nhiên tỷ lệ thuận với cảm giác ngạc nhiên. Trẻ em có khuynh hướng tưởng tượng nhiều hơn khi hoạt động ngoài trời. Đây là một điều vô cùng quan trọng, đối với trẻ, thời gian ngồi "vẩn vơ", "mơ mộng" có vai trò rất quan trọng cho sự phát triển trí não cũng như sự sáng tạo sau này.

Ba là, cải thiện phát triển nhận thức. Khi được chơi trong môi trường tự nhiên, các chơi của trẻ cũng đa dạng và phong phú hơn. Điều này sẽ nuôi dưỡng khả năng ngôn ngữ và kỹ năng hợp tác từ đó giúp trẻ cải thiện năng lực nhận thức, lý luận và kỹ năng quan sát.

Bốn là, cải thiện sức khỏe thể chất. Khi được chơi thường xuyên trong môi trường tự nhiên giúp trẻ em phát triển khả năng vận động hiệu quả, bao gồm cả phối hợp cơ thể, giữ thăng bằng và hoạt động nhanh nhẹn. Kết quả là trẻ ít bị ốm hơn và có sức đề kháng tốt hơn.

Năm là, giảm sự căng thẳng, nóng giận. Qua việc vui chơi trong thiên nhiên giúp giảm căng thẳng của việc học tập và áp lực trong cuộc sống đô thị, từ đó giúp trẻ có kỹ năng ứng phó tốt hơn với nghịch cảnh. Thiên nhiên giúp trẻ phát triển sức mạnh quan sát và sáng tạo, tạo cho trẻ cảm giác bình yên và kết nối với hành tinh.

Sáu là, bồi đắp tình yêu thương và bảo vệ môi trường. Qua việc khám phá thiên nhiên giúp trẻ có thời gian và cơ hội để đào sâu và đắm mình vào những bí ẩn của thiên nhiên, từng bước hình thành thái độ yêu thương, trân trọng thiên nhiên.

Như vậy, có thể thấy chứng Rối loạn thiếu hụt thiên nhiên mặc dù chưa được mọi người quan tâm một cách đúng mức, nhưng nó đã tồn tại và ngày càng phổ biến ở các đô thị, thành phố lớn ở Việt Nam. Vì vậy, mỗi bậc cha mẹ, mỗi gia đình cũng như toàn xã hội cần nhận thức đầy đủ vấn đề này để từng bước đem lại cho con em mình môi trường an lành, tích cực và tràn ngập yêu thương mà thiên nhiên ban cho.

Thanh Vân