GIẢI PHÁP ĐỂ GIẢI QUYẾT NHỮNG BẤT CẬP TRONG QUẢN LÝ TÀI CHÍNH XÃ HỘI HÓA GIÁO DỤC Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC NHÌN TỪ TRƯỜNG TIỂU HỌC BẮC LÝ SỐ 2 (BẮC NINH)

Xã hội hóa giáo dục là một chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước nhằm huy động các nguồn lực ngoài ngân sách để phát triển sự nghiệp giáo dục, nâng cao chất lượng cơ sở vật chất và điều kiện dạy – học. Tuy nhiên, trên thực tế, việc triển khai xã hội hóa giáo dục tại một số cơ sở giáo dục phổ thông đã bộc lộ nhiều bất cập, đặc biệt trong quản lý tài chính, minh bạch chi tiêu và mối quan hệ giữa nhà trường với Ban đại diện cha mẹ học sinh. Thông qua nghiên cứu trường hợp tại Trường Tiểu học Bắc Lý số 2 (tỉnh Bắc Ninh), bài báo phân tích các phản ánh, tố cáo của phụ huynh học sinh liên quan đến việc thay đổi nhà thầu, sử dụng quỹ xã hội hóa chưa đúng mục đích, dấu hiệu thiếu minh bạch trong thu – chi tài chính. Trên cơ sở đó, bài viết chỉ ra những khoảng trống trong cơ chế giám sát, trách nhiệm giải trình và đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường tính công khai, minh bạch và đạo đức công vụ trong quản lý xã hội hóa giáo dục ở bậc tiểu học hiện nay.

1. Đặt vấn đề

Giáo dục phổ thông, đặc biệt là giáo dục tiểu học, được xã hội kỳ vọng là môi trường trong sạch, chuẩn mực, nơi hình thành những giá trị nền tảng về đạo đức, nhân cách và niềm tin xã hội cho thế hệ tương lai. Trong bối cảnh ngân sách nhà nước còn hạn chế, chủ trương xã hội hóa giáo dục đã và đang được triển khai rộng rãi nhằm huy động nguồn lực từ phụ huynh, doanh nghiệp và cộng đồng để đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học.

Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, tại một số cơ sở giáo dục, việc xã hội hóa chưa được quản lý chặt chẽ, dẫn đến nguy cơ bị lợi dụng, biến tướng. Các phản ánh của phụ huynh về tình trạng thu – chi không minh bạch, sử dụng quỹ xã hội hóa sai mục đích, hay sự can thiệp quá sâu của Ban đại diện cha mẹ học sinh vào hoạt động quản lý nhà trường đã làm dấy lên nhiều lo ngại về hiệu quả và tính liêm chính của mô hình này.

Trường hợp Trường Tiểu học Bắc Lý số 2 (tỉnh Bắc Ninh) là một ví dụ điển hình, đang thu hút sự quan tâm của dư luận khi phụ huynh học sinh có đơn thư phản ánh, tố cáo liên quan đến công tác quản lý tài chính xã hội hóa trong năm học 2024–2025.

2. Cơ sở lý luận và khung pháp lý

2.1. Khái niệm xã hội hóa giáo dục

Xã hội hóa giáo dục được hiểu là quá trình huy động sự tham gia của toàn xã hội vào phát triển giáo dục, bao gồm đóng góp về tài chính, vật chất, trí tuệ và giám sát. Theo các văn bản của Bộ Giáo dục và Đào tạo, xã hội hóa giáo dục phải bảo đảm các nguyên tắc: tự nguyện, công khai, minh bạch, đúng mục đích và không làm phát sinh gánh nặng tài chính cho phụ huynh học sinh.

2.2. Vai trò và giới hạn của Ban đại diện cha mẹ học sinh

Ban đại diện cha mẹ học sinh có vai trò phối hợp, hỗ trợ nhà trường trong các hoạt động giáo dục, nhưng không được phép can thiệp vào công tác quản lý chuyên môn, tài chính nội bộ, cũng như không được đứng ra tổ chức xây dựng, mua sắm hay quyết định các hạng mục đầu tư thay cho nhà trường.

2.3. Yêu cầu về minh bạch tài chính và trách nhiệm giải trình

Minh bạch tài chính là yêu cầu bắt buộc trong quản lý các khoản thu – chi tại trường học. Mọi khoản đóng góp phải được xây dựng kế hoạch, lấy ý kiến phụ huynh, công khai dự toán, quyết toán và chịu sự giám sát của cơ quan quản lý nhà nước.

3. Phương pháp nghiên cứu

Bài báo sử dụng phương pháp:

• Nghiên cứu trường hợp (case study) Trường Tiểu học Bắc Lý số 2.
• Phân tích tài liệu thứ cấp, bao gồm phản ánh của phụ huynh, thông tin từ báo chí và ý kiến của chính quyền địa phương.
• Phân tích định tính, tập trung vào các dấu hiệu bất cập trong quản trị tài chính và mối quan hệ giữa nhà trường – hội phụ huynh.

4. Kết quả nghiên cứu và phân tích trường hợp

4.1. Phản ánh về việc thay đổi nhà thầu và đội chi phí

Theo thông tin từ phụ huynh học sinh, trong hạng mục sửa chữa sân trường và nhà để xe giáo viên, nhà trường ban đầu có dự toán khoảng 37,8 triệu đồng và đã chỉ định nhà thầu. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện, nhà thầu bị thay đổi mà không có thông báo công khai, đồng thời một số hóa đơn mua vật liệu do chính Trưởng ban đại diện cha mẹ học sinh trực tiếp đứng tên mua.

Đáng chú ý, một phần sân gạch được tháo dỡ, thay bằng sân bê tông với mục đích làm sân Pickleball – nội dung không có trong kế hoạch ban đầu – dẫn đến tổng chi phí tăng thêm khoảng 45 triệu đồng. Điều này đặt ra câu hỏi về tính phù hợp của hạng mục đầu tư đối với môi trường giáo dục tiểu học, cũng như sự tuân thủ các quy định về điều chỉnh dự toán.

4.2. Bất cập trong quản lý khoản thu trông xe

Phụ huynh phản ánh, nhà trường thu phí trông xe của học sinh khối 3, 4, 5 với mức 9.000 đồng/học sinh/tháng, trong 9 tháng, với khoảng 250 xe. Tổng số tiền thu được ước tính khoảng 2 triệu đồng mỗi tháng. Tuy nhiên, chi phí trả cho người trông xe chỉ khoảng 2 triệu đồng cho cả 9 tháng, dẫn đến chênh lệch lớn chưa được giải trình rõ ràng.

4.3. Thu – chi tiền học tiếng Anh ngoài giờ

Một vấn đề khác được phụ huynh nêu là việc thu tiền học tiếng Anh sau khi kết thúc năm học nhưng không thanh toán cho giáo viên giảng dạy và không hoàn trả phần tiền thừa cho học sinh. Nếu phản ánh này là chính xác, đây là biểu hiện của việc sử dụng nguồn thu không đúng mục đích và thiếu trách nhiệm giải trình.

4.4. Ứng xử với báo chí và nguy cơ suy giảm niềm tin

Trong quá trình báo chí liên hệ làm việc, Hiệu trưởng nhà trường bị phản ánh là né tránh trao đổi trực tiếp, thậm chí để Trưởng ban đại diện cha mẹ học sinh trả lời báo chí với thái độ thiếu chuẩn mực. Cách ứng xử này không chỉ ảnh hưởng đến hình ảnh cá nhân mà còn tác động tiêu cực đến uy tín của nhà trường và ngành giáo dục địa phương.

Sân gạch bỗng bị thay bằng sân bê tông với để làm sân Pickleball???

5. Thảo luận

Từ nghiên cứu trường hợp trên, có thể nhận thấy một số vấn đề mang tính hệ thống:

• Khoảng trống trong cơ chế giám sát xã hội hóa giáo dục tại cơ sở.
• Vai trò của Ban đại diện cha mẹ học sinh bị “mở rộng” vượt quá quy định, tiềm ẩn xung đột lợi ích.
• Thiếu công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản lý tài chính trường học.

Những bất cập này, nếu không được xử lý kịp thời, sẽ làm suy giảm niềm tin của phụ huynh vào nhà trường, đi ngược lại mục tiêu xây dựng môi trường giáo dục lành mạnh, minh bạch.

6. Kết luận và kiến nghị

Nghiên cứu trường hợp Trường Tiểu học Bắc Lý số 2 cho thấy, xã hội hóa giáo dục nếu thiếu cơ chế kiểm soát hiệu quả có thể trở thành kẽ hở cho các hành vi quản lý thiếu chuẩn mực. Việc UBND xã Xuân Cẩm cho biết sẽ tổ chức thanh tra, kiểm tra là cần thiết và phù hợp với yêu cầu thực tiễn.

Kiến nghị:

1. Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Bắc Ninh cần sớm tổ chức thanh tra toàn diện công tác tài chính xã hội hóa tại nhà trường.
2. Rà soát, làm rõ trách nhiệm của các cá nhân liên quan nếu phát hiện sai phạm.
3. Tăng cường hướng dẫn, tập huấn cho hiệu trưởng và Ban đại diện cha mẹ học sinh về quy định pháp luật, đạo đức công vụ.
4. Thiết lập cơ chế công khai, minh bạch thu – chi tài chính bắt buộc tại các trường học, đặc biệt trong bối cảnh xét công nhận trường chuẩn quốc gia.

Việc xử lý nghiêm minh, khách quan không chỉ nhằm làm rõ đúng – sai trong một vụ việc cụ thể, mà còn góp phần củng cố niềm tin của xã hội vào sự trong sạch của ngành giáo dục.

PV