Công tác Dân số Hà Tĩnh – Thực trạng và giải pháp

04/01/2023 9:00:30 CH
Share Bai :

Nghị quyết số 21-NQ/TW của Hội nghị lần thứ 6 Ban chấp hành Trung ương Ðảng khóa XII ban hành ngày 25/10/2017 (gọi tắt là Nghị quyết 21) đã nêu rõ: “Chuyển trọng tâm chính sách dân số từ kế hoạch hóa gia đình sang Dân số và Phát triển”. Song Hà Tĩnh vẫn là tỉnh có quy mô dân số lớn, mức sinh cao, chênh lệch tỷ số giới tính khi sinh lớn nên trong năm 2022 và những năm tới vẫn phải chú trọng thực hiện song song hai mục tiêu đó là: Nỗ lực giảm sinh và nâng cao chất lượng dân số.


Tập huấn các biện pháp tránh thai hiện đại,phòng chống viêm nhiễm đường sinh sản tại huyện Nghi Xuân

Năm 1993 - sau 2 năm được tái lập, dân số toàn tỉnh có hơn 1, 25 triệu người ; đến năm 2021 là 1.314.060. Xét quy mô dân số, ta thấy rằng sau gần 30 năm toàn tỉnh chỉ tăng thêm hơn 60.000 người, nhưng điều đáng nói là số trẻ sinh ra hàng năm quá lớn, gây áp lực lớn cho mỗi gia đình trong nuôi dạy, chăm sóc và áp lực lớn cho cộng đồng, Nhà nước trong việc đáp ứng các dịch vụ xã hội. Mật độ dân số Hà Tĩnh tương đối cao năm 2021 là 219 người/km2 và phân bố không đồng đều.

Một số vấn đề đặt ra cho công tác dân số của Hà Tĩnh

Cùng với cả nước, 61 năm qua (1961-2022), Hà Tĩnh đã tích cực triển khai thực hiện chính sách Dân số - Kế hoạch hóa gia đình (DS-KHHGĐ) của Đảng và Nhà nước, tiến hành cuộc vận động xã hội sâu rộng, đặc biệt là giai đoạn sau tái thành lập tỉnh (từ năm 1991 đến nay). Nhờ những nỗ lực không ngừng nghỉ của cả hệ thống chính trị, xã hội và toàn dân, mức sinh của tỉnh đã giảm đáng kể. Nếu năm 1993, số con trung bình của một phụ nữ tính đến hết độ tuổi sinh đẻ là 3,9 con/phụ nữ thì năm 2021 giảm xuống còn 2,95 con/phụ nữ.

Tuy nhiên, so với cả nước, mức giảm sinh của Hà Tĩnh còn chậm. Ngay từ năm 2006, Việt Nam đã đạt mức sinh thay thế (bình quân 2,1 con/bà mẹ) thì đến nay - sau 16 năm, Hà Tĩnh vẫn là tỉnh có mức sinh cao nhất trong số 33 tỉnh có mức sinh cao của Việt Nam.  Bên cạnh đó, xu hướng giảm sinh của Hà Tĩnh thiếu bền vững. Năm 2009, số con trung bình của một phụ nữ Hà Tĩnh tính đến hết độ tuổi sinh đẻ đã giảm xuống 2,46 con/phụ nữ nhưng năm 2015, lại tăng lên 2,65 con/phụ nữ, năm 2020 là 2,73 con/phụ nữ, năm 2021 là 2,95 con/phụ nữ.

Hà Tĩnh là tỉnh có tỷ lệ sinh con thứ 3 trở lên rất cao so với cả nước (khoảng 12%) và khu vực bắc Trung bộ (khoảng 15%). Năm 2016 tỷ lệ sinh con thứ 3 của Hà Tĩnh là 22,6%, năm 2020 là 32,19%, năm 2021 là 34,57%.  

Hà Tĩnh chưa có cơ cấu dân số vàng nhưng đã bước sâu vào già hóa dân số. Năm 2019, số người từ 15-64 tuổi của Hà Tĩnh chiếm 62,3% tổng dân số, số người từ 65 tuổi trở lên chiếm 11,2%. Hà Tĩnh đã bước sâu vào già hóa dân số. Thêm nữa, tốc độ tăng tỷ số giới tính khi sinh của Hà Tĩnh nhanh hơn mức tăng của cả nước và hiện ở mức cao. Tỷ số giới tính khi sinh năm 2016 là 112,35 bé trai/100 bé gái, năm 2020 là 112,19 bé trai/100 bé gái, ước năm 2022 là 112,36 bé trai/100 bé gái.

Những năm gần đây, Hà Tĩnh cũng đã chú trọng các hoạt động nâng cao chất lượng dân số như: Sàng lọc trước sinh, sàng lọc sơ sinh; tư vấn và khám sức khỏe cho thanh niên chuẩn bị kết hôn, tư vấn chăm sóc người cao tuổi. Tỷ lệ bà mẹ mang thai được sàng lọc trước sinh tăng từ 6,3% năm 2016 lên 44,77% năm 2022; trẻ sơ sinh được sàng lọc tăng từ 11,5% năm 2016 lên 40,54% năm 2022. Tuổi thọ trung bình người Hà Tĩnh năm 2019 là 72,8 tuổi, trong đó, tuổi thọ của nam giới là 70,2 tuổi; của nữ giới là 75,5 tuổi. Mức chung toàn quốc là 73,6 tuổi, tuổi thọ của người dân Hà Tĩnh đứng thứ 44 cả nước, thứ 10 Khu vực bắc Trung bộ và Duyên hải miền Trung.

Bên cạnh đó, thực trạng di dân, dịch chuyển lao động diễn ra ở cả khu vực thành thị và nông thôn, tác động đến quy mô, cơ cấu dân số và gây khó khăn cho cả nơi đi và nơi đến. Tiếp cận dịch vụ xã hội cơ bản của người di cư còn hạn chế. Số liệu thống kê cho thấy, từ năm 2009 đến nay, Hà Tĩnh luôn Hà Tĩnh luôn đứng đầu trong danh sách 5 tỉnh xuất cư nhiều nhất, phần lớn người di cư trong độ tuổi sinh đẻ và là lực lượng lao động chính của tỉnh đến các tỉnh, thành phố khác để tìm việc làm, tạo thu nhập. Tình trạng di dân cao như trên đã gây khó khăn cho việc đáp ứng các nhu cầu dịch vụ xã hội, vận động, cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản, KHHGĐ.

Tổ chức bộ máy, nguồn lực bố trí cho công tác dân số, nhất là tổ chức bộ máy làm công tác dân số cấp huyện, xã, thôn sau khi thực hiện Nghị quyết 18, 19-NQ/TW của Trung ương chưa ổn định, thiếu nhân lực, chất lượng công việc chưa cao. Tại cấp huyện, nhân lực làm công tác dân số của 13/13 huyện đều được bố trí trong phòng (khoa) Truyền thông - Dân số của Trung tâm Y tế huyện, phải thực hiện đồng thời các nhiệm vụ truyền thông của Trung tâm Y tế và dân số nên nhân lực thiếu, hiệu quả công tác chưa cao. Tại cấp xã, 216/216 viên chức dân số xã đều đã được kiện toàn, tuy nhiên cùng lúc phải thực hiện nhiều nhiệm vụ của Trạm Y tế nên chưa đầu tư thời gian, công sức cho công tác dân số một cách thỏa đáng, hiệu quả công việc chưa cao. Tại thôn, tổ dân phố, cộng tác viên thay đổi nhiều, chuyên môn, nghiệp vụ còn hạn chế; mức chi trả phụ cấp theo Nghị quyết 258/2020/NQ-HĐND thấp hơn so với trước đây, bên cạnh đó cộng tác viên tại các phường, thị trấn không được hưởng phụ cấp như các xã nên nhiều cộng tác viên suy giảm nhiệt tình, làm việc cầm chừng.

Một số địa phương cấp huyện và nhiều đơn vị cấp xã, Trung tâm Y tế cấp huyện, Trạm Y tế cấp xã chưa tham mưu tích cực, có hiệu quả cho Ban chỉ đạo công tác Dân số và Phát triển trong tổ chức quán triệt, tuyên truyền thực hiện chính sách dân số. Điều này dẫn đến hệ quả là các mục tiêu, chỉ tiêu, chính sách khuyến khích, trách nhiệm tổ chức thực hiện quy phạm pháp luật về dân số quy định, nhất là trong Nghị quyết 221/2020/NQ-HĐND ngày 10/7/2020 của HĐND tỉnh quy định chính sách dân số và phát triển trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh giai đoạn 2021-2030 (sau đây gọi tắt là Nghị quyết 221) đã không được quán triệt, thực hiện đồng bộ, hiệu quả nhất.

Về bố trí kinh phí, Nghị quyết 221 quy định: “Hàng năm, trên cơ sở dự toán kinh phí thực hiện Nghị quyết và khả năng cân đối ngân sách, Ủy ban nhân dân các cấp trình Hội đồng nhân dân cùng cấp bố trí kinh phí thực hiện Nghị quyết từ dự toán chi thường xuyên sự nghiệp y tế - dân số và chi Chương trình mục tiêu y tế - dân số (nếu có). Riêng cấp huyện, xã bố trí tối thiểu 0,15% tổng chi ngân sách thường xuyên và giao cho cơ quan, đơn vị thực hiện nhiệm vụ công tác dân số cùng cấp quản lý theo quy định hiện hành”. Thực tiễn triển khai Nghị quyết 221 cho thấy, ngoại trừ cấp tỉnh thực hiện tốt, đúng thì ở 2 cấp còn lại (huyện, xã), nhiều địa phương không bố trí kinh phí hoặc bố trí nhưng không đúng định mức.

Ở cấp xã, năm 2021, chỉ có 80/216 xã (37%) bố trí kinh phí từ 2 triệu đồng đến 6 triệu đồng cho công tác dân số; có 16/80 xã nêu trên (20%) bố trí kinh phí đạt và cao hơn mức Nghị quyết quy định.

Ở cấp huyện, đến tháng 10/2022, có 09/13 huyện có bố trí kinh phí nhưng thấp hơn nhiều so với quy định, trong đó: Nghi Xuân chỉ bằng 0,03% tổng chi ngân sách thường xuyên của huyện năm 2022, Hồng Lĩnh bằng 0,043%, Hương Sơn bằng 0,056%, Hương Khê bằng 0,018%, thị xã Kỳ Anh bằng 0,021%. Có 04 huyện không bố trí kinh phí thực hiện công tác dân số là: Đức Thọ, Vũ Quang, Cẩm Xuyên, thành phố Hà Tĩnh.

Như vậy, mặc dù mức sinh còn cao, chưa có cơ cấu dân số vàng, bước sâu vào già hóa dân số, tỷ suất xuất cư cao, Hà Tĩnh cũng có nhu cầu bức thiết giải quyết các vấn đề dân số có tác động lớn đến phát triển của tỉnh nhà.

Giải pháp nào cho công tác dân số của Hà Tĩnh


Hội thi tìm hiểu kiến thức sức khỏe sinh sản vị thành niên giữa các trường THPT huyện Hương Khê

Để cùng nhịp với chính sách Dân số của cả nước, trong thời gian tới, công tác dân số của Hà Tĩnh cần được đẩy mạnh hơn và đa dạng hóa nội dung.

Một là, tập trung học tập, quán triệt, lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện 7 nhóm nhiệm vụ và giải pháp đã nêu trong Nghị quyết 21-NQ/TW ngày 25/10/2017 Hội nghị lần thứ 6 BCH Trung ương và Chương trình hành động của BCH Đảng bộ tỉnh thực hiện Nghị quyết 21: Tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền các cấp; đổi mới nội dung tuyên truyền, vận động về công tác dân số; hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật về dân số; phát triển mạng lưới và nâng cao chất lượng dịch vụ về dân số; bảm đảm nguồn lực cho công tác dân số; kiện toàn tổ chức bộ máy, nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ dân số; tăng cường hợp tác quốc tế.

Hai là, để xây dựng và thực hiện được chính sách dân số mới mà trọng tâm là  “Dân số và phát triển”, trước hết phải đổi mới tư duy về chính sách dân số. Điều này không đơn giản, nhất là khi tư duy DS-KHHGĐ, hơn nửa thế kỷ qua, đã “ăn sâu” trong xã hội, trong mỗi gia đình và từng thôn xóm.

Một trong những giải pháp then chốt, cần đi trước một bước, như Nghị quyết 21 đã nêu:“Đổi mới nội dung tuyên truyền, vận động về công tác dân số”. Thông điệp truyền thông ngày nay không chỉ xoay quanh KHHGĐ mà cần phủ kín 6 nội dung mà chính sách dân số mới sẽ hướng tới. Đa dạng hóa kênh truyền thông, truyền tải những thông điệp phù hợp tới từng nhóm đối tượng, từng địa phương là yêu cầu cấp bách hiện nay.

Trước hết, cần chú ý rằng, trong định hướng chính sách dân số mới, Kết luận 119-KL/TW ngày 04/01/2016 của Ban Bí thư và Nghị quyết 21-NQ/TW của BCH TW (khóa XII)  chỉ rõ: “Tiếp tục cuộc vận động mỗi cặp vợ chồng nên có 2 con, bảo đảm quyền và trách nhiệm trong việc sinh con và nuôi dạy con tốt. Tập trung sinh ít con hơn ở vùng, đối tượng có mức sinh cao; duy trì kết quả ở những nơi đã đạt mức sinh thay thế; sinh đủ 2 con ở những nơi có mức sinh thấp.”. Hà Tĩnh thuộc nhóm các tỉnh có mức sinh cao. Do đó, KHHGĐ của Hà Tĩnh cần được ưu tiên, đẩy mạnh hơn nữa nhằm sớm đạt được mức sinh thay thế, sớm thực hiện rộng khắp mô hình “Mỗi gia đình nên có 2 con”.

Đảng viên, công chức, viên chức sinh con vi phạm chính sách dân sốsẽ bị xử lý theo Quy định 69-QĐ/TW ngày 07/7/2022 của BCH TW và Nghị định 112/2020/NĐ-CP  của Chính phủ từ khiển trách cho đến khai trừ tùy vào mức độ vi phạm.  Nghị quyết 21 đã chỉ rõ: “Đề cao tính tiên phong, gương mẫu của mỗi cán bộ, đảng viên trong việc thực hiện chủ trương, chính sách về công tác dân số, nhất là sinh đủ 2 con, chú trọng nuôi dạy con tốt, gia đình hạnh phúc, tạo sức lan tỏa sâu rộng trong toàn xã hội”.

Ba là, bên cạnh việc đẩy mạnh công tác truyền thông, giáo dục, vận động về dân số và phát triển, một trong những giải pháp quan trọng giải quyết mối quan hệ Dân số và Phát triển ở cả nước nói chung và Hà Tĩnh nói riêng, theo Nghị quyết 21 là:Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng về công tác dân số. Thống nhất nhận thức của cả hệ thống chính trị và các tầng lớp nhân dân, tạo sự đồng thuận cao trong toàn xã hội về tiếp tục chuyển trọng tâm chính sách từ tập trung vào kế hoạch hóa gia đình sang giải quyết toàn diện các vấn đề quy mô, cơ cấu, phân bố và chất lượng dân số trong mối quan hệ hữu cơ với phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh. Đưa công tác dân số, đặc biệt là nâng cao chất lượng dân số thành một nội dung trọng tâm trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền các cấp. Thực hiện lồng ghép có hiệu quả các yếu tố dân số trong các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển của cả nước, của từng ngành, từng địa phương. Phát huy tối đa lợi thế dân số vàng, thích ứng với già hóa dân số”.

Nói cách khác, đó là tính đến (lồng ghép) yếu tố dân số vào mọi kế hoạch hóa phát triển. Điều này đòi hỏi sự quan tâm của các nhà hoạch định chính sách, kế hoạch phát triển ở tất cả các lĩnh vực kinh tế, xã hội và môi trường.

Bốn là, bên cạnh việc sử dụng đúng mục đích, hiệu quả ngân sách chi cho chương trình dân số, xác định rõ mục tiêu dài hạn và ngắn hạn theo thứ tự ưu tiên để giao chỉ tiêu và bố trí ngân sách tương ứng theo mức mà Nghị quyết 221/2020/NQ-HĐND đã quy định. 

Đẩy mạnh xã hội hoá công tác dân số, tích cực huy động sự đóng góp của toàn xã hội, khuyến khích các thành phần kinh tế, các tổ chức chính trị - xã hội - nghề nghiệp, các tổ chức phi chính phủ, các cá nhân trong và ngoài tỉnh ủng hộ tích cực, tham gia có hiệu quả công tác này.

Với sự vào cuộc của cấp ủy, chính quyền các cấp và việc thực hiện đồng bộ những giải pháp trên, tin tưởng công tác dân số trong thời gian tới trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh sẽ đạt được những kết quả tích cực, góp phần thực hiện thành công Nghị quyết 21-NQ/TW về công tác dân số trong tình hình mới do Ban Chấp hành Trung ương Đảng và Nghị quyết 221/2020/NQ-HĐND của HĐND tỉnh đã đề ra./.

Thạc sĩ, Bác sĩ Bùi Quốc Hùng
Chi cục trưởng Chi cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình

  • Tags: